резюме 2010_4

Рассмотрены данные литературных источников и сравнительные результаты
собственных исследований гидравлических показателей процесса
фильтрования металлических расплавов. Экспериментальное исследование
четырех групп из семи фильтров показало, что все используемые фильтры
вызывают потери напора пропорционально скорости фильтрования в степени,
довольно близкой к двум. Это позволяет рассматривать фильтры как
местное сопротивление. Данные о местном сопротивлении упрощают расчеты
литниковых систем с фильтром. В результате исследований фильтров
показано, что недопустим прямой, без корректировки, перенос
литературных данных на процесс фильтрования металлов в литниковой
системе в производстве отливок. Это продиктовано также тем, что
полученная гидравлическая характеристика их сильно отличается друг от
друга.

УДК 669. 168. МУХАМБЕТГАЛИЕВ Е.К., БАЙСАНОВ С.О., ЧЕКИМБАЕВ А.Ф.,
БАЙСАНОВ А.С. Возможность и
перспективы получения нового комплексного
ферросплава – алюмосиликомарганца.

Приводятся результаты разработки технологии получения нового
комплексного сплава – алюмосиликомарганца. Для выплавки сплава были
вовлечены некондиционные высококремнеземистые марганцевые руды
месторождения «Западный Камыс». В качестве восстановителя и основного
источника кремния и алюминия были использованы высокозольные угли
Карагандинского бассейна. В результате проведения крупнолабораторных
плавок получен качественный и абсолютно не подверженный к рассыпанию
сплав. С вовлечением высокремнеземистых некондиционных марганцевых руд
решится вопрос использования их без операций обогащения в
металлургическом переделе, что даст дополнительные ресурсы в
производстве комплексных ферросплавов.

УДК 536.722:669.168. САЛИНА В.А., БАЙСАНОВ С.О., БАЙСАНОВ А.C., ШАБАНОВ
Е.Ж. Расчёт термодинамических данных
соединений ВаSi2, Mn11Si19, Fe2Si
в системе Ba-Si-Mn-Fe для прогнозирования процесса получения
силикомарганца, легированного барием.

На основе полуэмпирических методов расчёта термодинамических
характеристик веществ определена термодинамическая константа –
энтальпия образования неорганических соединений ВаSi2, Mn11Si19, Fe2Si.
На основе термодинамически-диаграммного анализа с применением ПК
«Gibbs» построена диаграмма фазового состава системы Ва-Si-Mn-Fe в
расплавленном состоянии с применением рассчитанных значений энтальпии
соединений ВаSi2, Mn11Si19, Fe2Si. Термодинамически-диаграммный анализ
базируется на изучении фазовых закономерностей сложных систем с учётом
особенностей диаграмм состояния системы. ПК «Gibbs» позволяет
определить изменение энтальпии, энтропии, теплоёмкости, энергии Гиббса
реакции в гомогенно-жидкофазном состоянии при различных температурах с
учётом всех фазовых переходов для всех компонентов систем и вычислить
константу равновесия реакции. Построенная диаграмма фазового строения
системы Ba-Si-Mn-Fe состоит из 6 квазисистем: Ba-Fe-BaSi2-Mn,
Mn-Fe-Mn5Si3-BaSi2, Fe-BaSi2-Mn5Si3-Fe2Si, Fe2Si-Mn5Si3-MnSi-BaSi2,
Fe2Si-BaSi2-MnSi-FeSi, FeSi-BaSi2-MnSi-Si. Состав прогнозируемого
сплава расположен в подсистеме ВаSi2-Mn11Si19-Si-FeSi2. Система
Ва-Si-Mn-Fe построена впервые и является важнейшей для металлургических
процессов в области производства ферросплавов.

УДК 66.018.8:67.04. ИСАГУЛОВ А.З., ШАРАЯ О.А., САДВАКАСОВ А.М. Механизмы
релаксационных процессов в стеклопластиках.

На сегодняшний день недостаточно изучены структурные превращения и
релаксационные явления в высокоармированных сшитых полимерах. Они
отличаются от систем, наполненных дисперсными наполнителями,
значительной анизотропией структуры и свойств. Связи между сложными
структурами армированной полимерной системы изучены не полностью, в
связи с этим в них не установлены различные механизмы внутреннего
трения. Эти параметры лежат в основе таких эксплуатационных свойств,
как вибростойкость, трещиностойкость, статическая, динамическая
усталость и ударопрочность. Поэтому в работе проведено систематическое
исследование явлений механической релаксации в армированных эпоксидных
полимерах. Исследованы динамические вязкоупругие свойства полимерных
материалов. Определена зависимость между динамическим модулем упругости
стеклопластиков в высокоэластическом состоянии и максимальным значением
величины механических потерь.

УДК 621.9.04. СИХИМБАЕВ М.Р. Управление
точностью формы и расположения
отверстий с учетом текущего радиуса обработки.

Предлагается исследование устройства для управления точностью при
растачивании отверстий. При этом конструкция устройства включает
несколько независимых расточных оправок, которые учитывают изменение
текущего радиуса обрабатываемой поверхности при растачивании.
Предлагаемое устройство позволяет уменьшить погрешность формы
растачиваемых отверстий, учесть влияние текущего радиуса обрабатываемой
поверхности на точность обработки. В конечном итоге применение данного
устройства позволяет совместить несколько технологических переходов в
один. Преимущество использования предлагаемого устройства – в повышении
производительности обработки и качества обрабатываемых отверстий.

УДК 621.771.23. НАЙЗАБЕКОВ А.Б., ТАЛМАЗАН В.А., КЛЕМЕНТЬЕВ В.А.,
АХМЕТГАЛИНА Н.В. Исследование
надёжности оборудования НШПС-1700.

Проведено исследование надёжности механического оборудования НШПС-1700
при прокатке непрерывно-литых слябов. Выполнена статистическая
обработка данных об отказах его работы. Рассчитана средняя наработка на
отказ оборудования стана. Составлены статистические ряды наработки на
отказ и построены гистограммы. На основе статистических рядов и
гистограмм определены законы распределения вероятности безотказной
работы оборудования НШПС-1700. Рассчитана вероятность безотказной
работы оборудования для десятисуточного межремонтного периода.
Результаты исследования можно использовать при прогнозировании поломок
оборудования, планировании ремонтов и расходов на поддержание его в
рабочем состоянии, определении оптимального межремонтного периода.

УДК 536.421. СУЛЕЙМЕНОВ Т., ИСАГУЛОВ А.З., КАСЫМОВА Л.Ж., ШАИХОВА Г.С.,
АБИЛЬГАЗИН Б.И. О характерe
корреляционных функций жидкостей.

Рассматриваются корреляционные функции аргона, жидкого рубидия. Методом
молекулярной динамики вычислены временные корреляционные функции этих
элементов. Представлены данные по проверке работоспособности программы
методом молекулярной динамики. Молекулярно-динамические расчеты при
постоянной плотности для сдвиговой вязкости вывели независимость ее от
температуры в довольно широких диапазонах. Высокая точность получения
коэффициентов вязкости методом молекулярной динамики для аргона
объясняется тем, что усредняемая часть потенциального давления
определяется обратным расстоянием в шестой степени. Это приводит к
медленному снижению давления. В расчетах временных корреляционных
функций потока приходится иметь дело с усреднением величин основного
вклада, имеющих двенадцатую степень обратного расстояния и поэтому
очень быстро спадающих с ростом последнего.

УДК 622:621.962.74. ЖЕТЕСОВА Г.С., БУЗАУОВА Т.М. Экспериментальные
исследования износа эксцентрика.

Тяжелый и непрерывный процесс дробления руд вызывает износ рабочих
поверхностей узлов, деталей и всей дробилки в целом. В результате
износа изменяются размеры и геометрическая форма деталей. Рассмотрены
факторы, влияющие на внешнее трение детали, которые и приводят к износу
эксцентрика. По кинематическому признаку установлено направление и
взаимное расположение трущихся частей. Выявлены задачи описания
зависимости интенсивности изнашивания от нагрузки Р (х1), времени
t(х2), диаметра образца D (х3). В качестве математической модели
принята неполная кубическая функция. Произведена проверка однородности
дисперсий с помощью различных статистических критериев Фишера, Кочрена.

УДК 338.45/.5:622.3(574). НУРМУХАМЕТОВ Н.Н. Классификация показателей
конкурентоспособности продукции предприятий машиностроительной отрасли
Республики Казахстан.

Рассмотрена классификация основных показателей определения
конкурентоспособности продукции предприятий машиностроительной отрасли.
Предлагаемый показатель конкурентоспособности продукции – численный
показатель, полученный агрегированием количественных значений
показателей всех уровней с использованием аддитивно-мультипликативного
метода – сложением показателей конкурентоспособности первого уровня,
однородные качественные критерии второго и третьего уровней которых
формируются в группы и количественные их значения. Способ агрегирования
критериев на основе аддитивно-мультипликативного метода обладает
достаточной гибкостью. Широкий набор критериев нового продукта для
экспертных оценок позволяет учитывать все этапы жизненного цикла, имеет
широкие возможности разработки адекватных математических моделей нового
продукта и программных средств обработки экспертных оценок.

УДК 622.831. ДЕМИН В.Ф., ИСАБЕК Т.К., ДЕМИНА Т.В., БАЙМУЛЬДИН М.М. Разработка
прогрессивных технологических схем проведения
подготовительных выработок с анкерным креплением.

Устойчивость выработок зависит от характеристики вмещающих пород,
дефектность – от вида и плотности крепления, места заложения выработок
и их ориентации в массиве к действующим напряжениям. Разработаны
прогрессивные технологические схемы проведения подготовительных
выработок с анкерным креплением. Создан анкер с внутренним отверстием
(или внешней насечкой); наращиваемый стальной анкер. Сформированы
рабочие чертежи на регулируемый металлический подхват; соединительную
муфту для анкерной крепи. Намечены сравнительные испытания предлагаемых
средств. Сопоставимость производится с лучшими зарубежными образцами
анкерного крепления в производственных условиях.

УДК 622.271. САБДЕНБЕКУЛЫ О., ТАХАНОВ Д.К, ҚОЖАС А.К., ЖУНУСОВА Г.Е.,
КАПАСОВА А.З. Определение бокового
давления на потолочный целик при
отработке крутопадающих залежей.

Приведена методика определения нагрузки на потолочный целик при
отработке крутопадающих залежей с учетом напряженного состояния
приконтурного массива. Рассмотрены вопросы проявления горного давления
вокруг выработанных пространств. Установлено, что сила, разрушающая
целики, обусловлена породным массивом висячего бока. Изучено
напряженно-деформированное состояние образцов при одноосном сжатии.
Определена зона деформации, образованная под воздействием бокового
давления. Определение границ зон деформации осуществляется по методу
БАБО, на основе паспортов прочности, построенных отдельно для каждого
типа горных пород. Обоснована методика определения зоны распространения
процессов, протекающих в массиве в зависимости от горно-геологических
условий месторождения и изменения коэффициента бокового давления.

УДК 622.831.325.2. ГАЛЕМСКИЙ П.В., КАНИН В.А. Применение десорбометрии
при контроле эффективности защитного действия.

Проведены экспериментальные исследования интенсивности десорбции газа
из угля с целью контроля эффективности опережающей отработки угольного
пласта. Определены требования к методике измерений и десорбометру.
Установлена закономерность роста давления газа в закрытом объеме
прибора, что позволило разработать методику контроля его герметичности
по результатам измерений. Предложен статистически обоснованный метод
контроля эффективности защитного действия. Получены качественные
характеристики интенсивности десорбции в логарифмических координатах.
Разработан метод контроля герметичности приборов.

УДК 622.537.8: 550.42: 533.6. КАНИН В.А., ТАРАНИК А.А., БРЮМ В.З.
Геохимический подход к проблеме прогнозирования аварийных ситуаций по
газовому фактору.

Произведен анализ роста аварийных ситуаций на угольных шахтах Украины.
Проанализированы состояние и тенденции к повышению уровня травматизма.
Обосновано предположение о роли тяжелых углеводородов. Установлена
принципиальная возможность использования тяжелых углеводородов в
прогнозировании аварийных ситуаций. Разработаны требования к контролю
за состоянием рудничной атмосферы. Обоснованы рекомендации по
своевременному выполнению профилактических мероприятий для повышения
безопасности работ.

УДК 550.834: 622.12. ГЛУХОВ А.А., КЕНЖИН Б.М., КОМПАНЕЦ А.И. Влияние
параметров тектонических нарушений на характеристики сейсмических
волновых полей при использовании метода отраженных волн в шахтной
сейсморазведке.

Рассмотрены основные закономерности изменения параметров тектонических
нарушений в угольном пласте. Произведен анализ влияния параметров на
основные характеристики волновых пакетов. Сформулированы требования к
использованию метода отраженных волн. Установлены основные
закономерности формирования частотных спектров. Разработаны требования
к внедрению методики на угольных шахтах. Намечены пути
усовершенствования методик для мониторинга условий залегания.

УДК 622.232.8. ЖАУТИКОВ Б.А., МЕХТИЕВ А.Д., СУЛТАНБЕКОВ Т.Е. Исследование
спектра вибраций механической части горно-добывающих
комплексов и экскаваторов.

Проведение комплекса научных исследований с использованием методов
вибродиагностики и неразрушающего контроля позволит своевременно
выявить «слабые места» механической части экскаваторов, находящихся в
длительной эксплуатации на карьерах Республики Казахстан. Существует
необходимость детального обследования конструктивных частей горных
машин на предмет наличия усталостных разрушений, износа, вибраций. Это
позволяет установить фактическое техническое состояние горно-добывающих
комплексов и экскаваторов, а также необходимость выполнения конкретного
вида ремонта вне плана. Эффективность эксплуатации горного оборудования
предполагает минимизацию затрат на его содержание и ремонт при
максимальной производительности и соблюдении безопасных условий труда
обслуживающего персонала. Полученные результаты экспериментальных и
теоретических исследований спектра вибраций позволили сделать выводы о
фактическом состоянии механической части экскаваторов и представить
предельные состояния отдельных элементов. Использование
вибродиагностики позволит горным предприятиям сократить в 2-3 раза
затраты, связанные с ремонтом экскаваторов.

УДК 622.271. НИЗАМЕТДИНОВ Ф.К., УРДУБАЕВ Р.А., АНАНИН А.И., ОЖИГИНА
C.Б. Методика оценки состояния и
районирования бортов глубоких карьеров
по фактору устойчивости.

На примере Соколовского карьера АО «ССГПО» приведена методика оценки
состояния и районирования бортов глубоких карьеров по фактору
устойчивости. Для оценки устойчивости бортов в среде программирования
Delphi разработан программный комплекс «БОРТ» (ДГП «ВНИИцветмет»),
алгоритм которого базируется на теории предельного равновесия горных
пород. В качестве основы для компьютерного моделирования использована
расчетная схема, разработанная в КарГТУ. Особенностью программного
комплекса «БОРТ» является возможность получения объемного решения при
совместном использовании результатов расчета с геоинформационной
системой Surpac. Полученная цифровая объединенная модель используется
при разработке карты устойчивости карьера. Данная карта позволяет
оценить снижение устойчивости бортов карьера, выявить наиболее слабые
участки, разработать и моделировать мероприятия по повышению их
устойчивости.

УДК 622.1:622.27. ОЖИГИНА С.Б. Методика
оценки устойчивости карьерных
откосов с учетом погрешности определения прочностных свойств массива.

Статья посвящена совершенствованию вероятностного способа расчета
устойчивости карьерных откосов. Предлагается методика оценки
устойчивости карьерных откосов на основе статистических оценок
совокупности определяющих факторов. Прочностные характеристики (угол
внутреннего трения  и сцепление k) определяются на основании
регрессионного анализа данных лабораторных (натурных) испытаний на
срез. Данная статистико-вероятностная методика позволяет построить как
паспорт прочности  = f (Р), так и доверительные границы для
неизвестной истинной зависимости при доверительной вероятности a =
0,95, что позволяет судить о надежности полученных результатов расчета.
На основании проведенных исследований по оценке реального борта карьера
«Нурказган» автор делает вывод: коэффициент запаса устойчивости должен
определяться исходя из надежности определения прочностных свойств
массива, учитывающей вероятностный характер закона распределения и
коррелируемость этих показателей. Предельное значение коэффициента
запаса устойчивости борта карьера должно соответствовать нижней границе
доверительного интервала, определенного при заданной вероятности и
заданном количестве испытаний прочностных свойств.

УДК 622.273. ТИЛЕУХАН Н., ИСАБЕК Т.К., БЕССОНОВ В.В., СУДАРИКОВ А.Е.,
НУРМАГАМБЕТОВА А.С. Способы снижения
разубоживания руды.

Рассмотрены вопросы разубоживания руды при отработке крутопадающих
рудных тел на руднике Ушкатын-3 АО «Жайремский ГОК». При разработке
сближенных рудных тел разного качественного содержания возникает еще
один вид разубоживания – разубоживание от засорения рудой другого
качественного состава или с меньшим содержанием руды. Причинами первого
вида разубоживания могут быть: неточная отбойка руды по контактам
залежи; отслаивание пород с кровли и боков; подработка боковых пород
при выемке тонких жил для обеспечения очистного пространства.
Разубоживание второго вида вызвано потерями: при доставке,
транспортировании и в закладке обогащенной рудной мелочи; при
оставлении целиков из сравнительно богатой руды по сравнению с
соседними участками. Предложена селективная выемка рудных тел для
снижения разубоживания руд. В первую очередь производится отработка
железомарганцевых руд с системой магазинирования руды мелкошпуровой
отбойкой. Во второй стадии предполагается отработка железных руд
глубокими скважинами. Применение предложенной технологии позволит
снизить разубоживание рудных тел.

УДК 656.021. СУЛЕЙМЕНОВА Л.К., ЯВОРСКИЙ В.В. Задачи формирования
моделей определения и реализации транспортной потребности населения
города.

Для решения задач, связанных с планированием инфраструктуры транспорта,
необходимы данные о транспортных потребностях. Рассматривается процесс
формирования моделей анализа транспортной потребности населения города.
Для хранения данных о транспортной потребности предлагается
использовать матрицы корреспонденций населения между транспортными
районами города. Очевидна взаимосвязь матриц корреспонденций реальных
пассажиропотоков на маршрутах с матрицей корреспонденций передвижений
между районами города. Представлены особенности анализа
функционирования маршрутов городского пассажирского транспорта и методы
получения данных о пассажиропотоках. Для проведения обследования
пассажиропотоков рекомендуется использовать талонный метод как один из
наиболее точных. Применение современных информационных технологий
обработки данных для формирования матрицы корреспонденций и обработки
результатов обследования позволит оперативно и точно определять
транспортные потребности населения и прогнозировать развитие
транспортной системы.

УДК 621.3:004. ЛИСИЦЫН Д.В. Компьютерное
моделирование
многодвигательного электропривода механизма поворота одноковшовых
экскаваторов с уточненной механической частью.

Проведен анализ электромеханических процессов в двухдвигательном
электроприводе механизма поворота одноковшовых экскаваторов.
Разработаны математические модели элементов электропривода. Уточнена
структурная схема механической части электропривода. В среде пакета
прикладных программ Matlab-Simulink разработана имитационная модель
двухдвигательного электропривода механизма поворота. Проведена серия
имитационных экспериментов при различных начальных условиях. Выявлены
основные причины, снижающие ресурс и долговечность электропривода
механизма поворота. Определены основные направления по улучшению
режимов работ механизма поворота.

УДК 622.232.72.001.24-52. ПАРШИНА Г.И.
Алгоритмы и принципы построения
автоматизированной системы поддержки работоспособности
электротехнических комплексов очистных участков угольных шахт.

Определены основные функции программного комплекса, автоматизирующего
работы, проводимые в отделе главного энергетика шахты. Определены
основные задачи, решаемые автоматизированной системой расчета
электроснабжения добычного участка угольной шахты. Разработаны
алгоритмы расчета схемы электроснабжения. Проведен анализ алгоритмов с
позиции обеспечения правильной последовательности получения исходной
информации. Выявлены риски и пути их возможных устранений. Рассмотрены
основные режимы функционирования автоматизированной системы расчета.
Описывается процесс работы с программным комплексом «Автоматизированное
рабочее место».

УДК 621.316.9 БРЕЙДО И.В., СМАГУЛОВА К.К., ИСКАКОВ У.К. Методы
адаптации параметров аппарата защиты от токов утечки в условиях
колебания напряжения.

Приводятся процессы, протекающие в сети с изолированной нейтралью.
Получены данные, необходимые для формирования критериев алгоритма
управления. Разработана модель сети в среде Matlab 7.01. Вместе с этим
разработаны 15 правил нечетких продукций. Проделаны фазификация и
агрегирование входных переменных, получены выходные графики. В
результате работы разработан алгоритм, обеспечивающий автоматическое
изменение уставок защиты при изменении напряжения сети с изолированной
нейтралью, а также при одно- и двухфазных утечках.

УДК 622.0025:621.314.632. КРИЦКИЙ А.Б., ФЕШИН Б.Н. Супервизорное
управление электротехническими комплексами систем теплоснабжения
мегаполисов.

Анализируется процесс интеграции программных комплексов ГИД-99w и
ТГИД-05 в АСУ ТП. Перечисляются задачи, которые позволяют решать АСУ ТП
теплоснабжения мегаполисов. Проводится обзор информационных технологий
для АСУ ТП экономического пространства СНГ. Производится декомпозиция
иерархических систем управления теплоснабжения мегаполисов.
Рассматривается процесс взаимодействия ИГС ТГИД-05 и SCADA-систем в
составе единого программно-аппаратного комплекса. Дается характеристика
SCADA-системы WinCC. Приводится функциональная схема АСУТП верхнего
уровня СТМ.

УДК 621.865.8. ШПАКОВА Л.Г. Реализация
системы управления
координированием манипулятора методами fuzzy-логики.

Современная экономика требует активного развития информационных
технологий в производстве. Одной из приоритетных задач производства
является применение роботов в промышленности. Это позволяет повысить
производительность, улучшить качество продукции и, что не маловажно,
освободить человека от тяжелого, опасного и монотонного труда.
Следовательно, работы, связанные с созданием принципов и методов
управления роботами-манипуляторами, обладают высокой степенью
актуальности. В данной статье рассматривается реализация системы
управления робота-манипулятора методами fuzzy-логики.

УДК 622.44:681.518.3. БРЕЙДО И.В., СИЧКАРЕНКО А.В., ШПАКОВ М.А. Подсистема
обработки и хранения информации в системе пред- и
поставарийного контроля состояния электрооборудования и технологической
среды.

Проанализированы причины аварийных ситуаций на объектах, опасных по
пыли, газу и внезапным выбросам. Показана проблема определения причин
развития аварийных ситуаций. Предложен способ надёжного объективного
документированного пред- и поставарийного контроля параметров
электрооборудования и технологической среды по образу и подобию
авиационных «черных ящиков». Показана структура системы в целом и
подробно рассмотрена подсистема сбора и хранения информации.

УДК 622.232.72.001.24-52. ПАРШИНА Г.И., ФЕШИН Б.Н. Алгоритмы оценки
качества знаний сотрудников электротехнических служб угольных шахт.

Выявлена необходимость оценки качества подготовки сотрудников
электротехнических служб угольных шахт. Определены основные компоненты
системы оценки качества знаний. Разработан алгоритм работы
автоматизированной системы оценки качества знаний. Определены основные
области знаний, в рамках которых формируется оценка компетенции
сотрудников. Рассмотрены основные обучающие воздействия и методы
обучения. Проведен анализ функций оценки знаний. Разработан алгоритм
формирования общей оценки компетенции сотрудников.

УДК 622.0025:621.314.632. КРИЦКИЙ А.Б. Система
управления
частотно-регулируемых электроприводов в многоагрегатной насосной
станции.

Анализируется система управления трехнасосной станцией с
частотно-регулируемым электроприводом. Рассмотрена Автоматизированная
система управления трехнасосной станцией, предназначенной для
поддержания заданного давления в системе. Перечислены функции
управления, реализуемые системой. Дано описание электрической схемы
трехнасосной автоматизированной станции. Дано краткое описание
программы управления. Приведена функциональная схема насосной станции с
тремя параллельно работающими насосами. Указана системно интегрирующая
роль информационно-графической системы ТГИД-05.

УДК 004.056. САТЫБАЛДИНА Д.Ж. Анализ
уязвимостей информационных систем.

Рассматривается методология анализа уязвимостей автоматизированных
систем управления объектами информатизации. Представленный подход
основан на методиках общей системы оценки уязвимостей. Использован
доступный математический аппарат. Алгоритм оценивания уязвимостей
состоит из вычисления трех метрик: базовой, временной и контекстной.
Использование разных метрик позволяет классифицировать известные и
новые уязвимости для организации и ее окружения. Оценка уязвимостей
различных программных и аппаратных платформ является одним из этапов
оценки информационных рисков. Поэтому описанный алгоритм положен в
основу построения автоматизированной системы управления информационными
рисками.

УДК 621.316.36. СМАГУЛОВА К.К. Модель
аппарата защиты от токов утечки в
сетях постоянного тока.

Проведен обзор существующих аппаратов защиты от токов утечки.
Предложены методы выявления элемента с ослабленной изоляцией в сетях
постоянного тока. Также перечислены недостатки существующих аппаратов
защиты от токов утечки. Представлена имитационная модель предлагаемой
схемы контроля. Выполнен анализ фазочувствительной схемы контроля
утечки тока в сетях постоянного тока. Приводятся результаты
моделирования в виде осциллограмм, полученных с помощью пакета
прикладных программ Electronics Workbench.

УДК 621.9-529. СИХИМБАЕВ М.Р. Автоматическое
управление точностью
обработки отверстий.

Приводятся исследования параметров технологической системы при
автоматическом управлении точностью при растачивании отверстий, в
частности, оценка устойчивости технологической системы. Предлагаемые
исследования позволяют создать систему автоматического управления
точностью формы и расположения растачиваемых отверстий. Преимущества
предлагаемого устройства в копировании погрешностей заготовки при
механической обработке металлов. Кроме того, уменьшаются отклонения
формы получаемых деталей при использовании данного устройства в 2-2,5
раза. В конечном итоге повышается точность растачиваемых отверстий.

ӘОЖ 669. 168. МҰХАМБЕТҚАЛИЕВ Е.К., БАЙСАНОВ С.О., ЧЕКИМБАЕВ А.Ф.,
БАЙСАНОВ А.С. Жаңа кешенді
алюмосиликомарганец ферроқорытпасын алу
мүмкіндігі мен перспективалары.

Жаңа кешенді қорытпа – алюмосиликомарганецті алу технологиясын әзірлеу
нәтижелері келтіріледі. Қорытпаны қорыту үшін «Западный Камыс» кен
орнының кондициялық емес жоғары кремнеземді марганец рудалары
қатыстырылды. Тотықсыздандырғыш және кремний мен алюминийдің негізгі
көзі ретінде Қарағанды бассейнінің жоғары күлді көмірі пайдаланылды.
Ірі зертханалық балқыту нәтижесінде сапалы және мүлде шашыратылмайтын
қорытпа алынған. Жоғары кремнеземді кондициялық емес марганец
рудаларын қатыстыру арқылы оларды металлургиялық қайта балқытуда байыту
операцияларынсыз пайдалану мәселесі шешіледі, бұл кешенді
ферроқорытпалар өндірісінде қосымша ресурстар береді.

ӘОЖ 536.722:669.168. САЛИНА В.А., БАЙСАНОВ С.О., БАЙСАНОВ А.C., ШАБАНОВ
Е.Ж. Бариймен қоспаланған
силикомарганецті алу процесін болжау үшін
Ba-Si-Mn-Fe жүйесіндегі ВаSi2, Mn11Si19, Fe2Si қосылыстарының
термодинамикалық деректерін есептеу.

Заттардың термодинамикалық сипаттамаларын есептеудің жартылай
эмпирикалық әдістері негізінде термодинамикалық константа – ВаSi2,
Mn11Si19, Fe2Si органикалық емес қосылыстарының түзілу энтальпиясы
анықталған. «Gibbs» ПК қолдану арқылы термодинамика-диаграммалық талдау
негізінде ВаSi2, Mn11Si19, Fe2Si қосылыстары энтальпиясының есептелген
мәндерін қолдану арқылы балқытылған күйдегі Ва-Si-Mn-Fe жүйесінің
фазалық құрамының диаграммасы салынған. Термодинамика-диаграммалық
талдау жүйе күйі диаграммаларының ерекшеліктерін есепке алғанда күрделі
жүйелердің фазалық заңдылықтарын зерделеуге негізделеді. «Gibbs» ПК
жүйелердің барлық компоненттері үшін барлық фазалық әрекеттерді есепке
алғанда температура әр түрлі болғанда гомогенді-сұйық фазалы күйде
энтальпияның, энтропияның, жылу сыйымдылығының, Гиббс энергиясының
өзгерісін анықтауға және реакция тепе-теңдігінің константасын есептеуге
мүмкіндік береді. Ba-Si-Mn-Fe жүйесінің фазалық құрылысының салынған
диаграммасы 6 квазижүйеден: Ba-Fe-BaSi2-Mn, Mn-Fe-Mn5Si3-BaSi2,
Fe-BaSi2-Mn5Si3-Fe2Si, Fe2Si-Mn5Si3-MnSi-BaSi2, Fe2Si-BaSi2-MnSi-FeSi,
FeSi-BaSi2-MnSi-Si тұрады. Болжанатын қорытпаның құрамы
ВаSi2-Mn11Si19-Si-FeSi2 бағыныңқы жүйесінде орналасқан. Ва-Si-Mn-Fe
жүйесі алғаш рет құрылған және ферроқорытпалар өндіру саласындағы
металлургиялық процестер үшін маңызды болып табылады.

ӘОЖ 66.018.8:67.04. ИСАҒҰЛОВ А.З., ШАРАЯ О.А., СӘДУАҚАСОВ А.М. Шыны
пластиктердегі релаксациялық процестер механизмдері.

Бүгінгі күні жоғары бекемдетілген тігілген полимерлердегі құрылымдық
түрленулер және релаксациялық құбылыстар жеткіліксіз зерделенген. Олар
дисперстік толтырғыштармен толтырылған жүйелерден құрылымы мен
қасиеттерінің едәуір анизотропиясымен ерекшеленеді. Бекемдетілген
полимер жүйенің күрделі құрылымдары арасындағы байланыстар толығымен
зерделенбеген, осыған байланысты оларда ішкі үйкелістің әр түрлі
механизмдері анықталмаған. Бұл параметрлер дірілге төзімділік,
статикалық, динамикалық қажу және соққыға беріктік сияқты пайдаланылу
қасиеттерінің негізінде жатыр. Сондықтан жұмыста бекемдетілген
эпоксидті полимерлердегі механикалық релаксация құбылыстарын жүйелі
зерттеу жүргізілген. Полимер материалдардың динамикалық
серпімді-тұтқыр қасиеттері зерттелген. Жоғары илемді күйдегі шыны
пластиктер серпімділігінің динамикалық модулі және механикалық
шығындар шамасының максимум мәні арасындағы тәуелділік анықталған.

ӘОЖ 621.9.04. СИҚЫМБАЕВ М.Р. Өңдеудің
ағымдағы радиусын есепке алғанда
тесіктердің пішіні мен орналасуының дәлдігін басқару.

Тесіктерді кеулей жону кезінде дәлдікті басқару үшін құрылғыны зерттеу
ұсынылады. Сонымен бірге құрылғы конструкциясына бірнеше тәуелсіз
кеулей жонатын құрал біліктер кіреді, олар кеулей жону кезінде
өңделетін беттің ағымдағы радиусының өзгеруін есепке алады. Ұсынылатын
құрылғы кеулей жонылатын тесіктер пішінінің қателігін азайтуға,
өңделетін беттің ағымдағы радиусының өңдеу дәлдігіне әсерін есепке
алуға мүмкіндік береді. Ақырында берілген құрылғыны қолдану бірнеше
технологиялық әрекетті бір әрекетте қатар қолдануға мүмкіндік береді.
Ұсынылатын құрылғыны пайдаланудың артықшылығы – өңдеу өнімділігінің
және өңделетін тесіктер сапасының жоғарылауында.

ӘОЖ 621.771.23. НАЙЗАБЕКОВ А.Б., ТАЛМАЗАН В.А., КЛЕМЕНТЬЕВ В.А.,
АХМЕТГАЛИНА Н.В. НШПС-1700 жабдығының
сенімділігін зерттеу.

Үздіксіз-құйма слябтарды илемдеу кезінде НШПС-1700 механикалық
жабдығының сенімділігі зерттелген. Оның жұмысының тоқтауы туралы
деректерді статистикалық өңдеу орындалған. Орнақ жабдығының істен
шығуына орташа жұмыс істеу есептелген. Істен шығуға жұмыс істеудің
статистикалық қатарлары құрылған және гистограммалар салынған.
Статистикалық қатарлар мен гистограммалар негізінде НШПС-1700
жабдығының істен шықпай жұмыс істеу ықтималдығын үлестіру
заңдылықтары анықталған. Жөндеу арасындағы он тәуліктік кезең үшін
жабдықтың істен шықпай жұмыс істеу ықтималдығы есептелген. Зерттеу
нәтижелерін жабдықтың сынуын болжағанда, оны жөндеуге және жұмыс
күйінде ұстан тұруға жұмсалатын шығындарды жоспарлағанда, жөндеу
арасындағы оңтайлы кезеңді анықтауда пайдалануға болады.

ӘОЖ 536.421. СҮЛЕЙМЕНОВ Т., ИСАҒҰЛОВ А.З., ҚАСЫМОВА Л.Ж., ШАЙЫХОВА
Г.С., ӘБІЛҒАЗИН Б.И. Сұйықтықтардың
корреляциялық функцияларының
сипаты туралы.

Аргонның, сұйық рубидийдің корреляциялық функциялары қарастырылады.
Молекулалық динамика әдісімен осы элементтердің уақытша корреляциялық
функциялары есептелген. Молекулалық динамика әдісімен программманың
жұмысқа қабілеттілігін тексеру бойынша деректер берілген. Ығысу
тұтқырлығы үшін тұрақты тығыздық болғандағы молекула-динамикалық
есептеулер оның аса кең диапазондағы температураға тәуелсіздігін
шығарды. Аргон үшін тұтқырлық коэффициенттерін молекулалық динамика
әдісімен алудың жоғары дәлдігі потенциалдық қысымның орташаланатын
бөлігінің алтыншы дәрежедегі кері ара қашықтығымен анықталуымен
түсіндіріледі. Бұл қысымның баяу төмендеуіне әкеледі. Ағынның уақытша
корреляциялық функцияларын есептеуде кері ара қашықтықтың он екінші
дәрежесі бар және сондықтан соңғының өсуімен өте жылдам төмендейтін
негізгі үлес шамаларының орташалануымен істес болуға тура келеді.

ӘОЖ 622:621.962.74. ЖЕТЕСОВА Г.С., БҰЗАУОВА Т.М. Эксцентриктің тозуын
эксперименттік зерттеу.

Рудаларды ұсақтаудың ауыр және үздіксіз процесі тораптардың жұмыс
беттерінің, тетіктердің және жалпы алғанда бүкіл уатқыштың жұмыс
беттерінің тозуын тудырады. Тозу нәтижесінде тетіктердің өлшемдері
және геометриялық пішіні өзгереді. Тетіктің сыртқы үйкелуіне әсер
ететін, эксцентриктің тозуына әкелетін факторлар қарастырылған.
Сондай-ақ кинематикалық белгі бойынша үйкелетін бөліктердің бағыты және
өзара орналасуы анықталған. Тозу қарқындылығының жүктемеге Р (х1),
уақытқа t(х2), үлгі диаметріне D (х3) тәуелділіктерін сипаттау есептері
айқындалған. Математикалық модель ретінде толық емес кубтық функция
қабылданған. Фишердің, Кочреннің әр түрлі статистикалық
критерийлерінің көмегімен дисперсиялардың біртектілігі тексерілген.

ӘОЖ 338.45/.5:622.3(574). НҰРМҰХАМЕТОВ Н.Н. Қазақстан Республикасы
машина жасау саласының кәсіпорындары өнімінің бәсекеге қабілеттілігі
көрсеткіштерін жіктеу.

Машина жасау саласының кәсіпорындары өнімінің бәсекеге қабілеттілігін
анықтаудың негізгі көрсеткіштерін жіктеу қарастырылған. Өнімнің
бәсекеге қабілеттілігінің ұсынылатын көрсеткіші –
аддитивті-мультипликациялық әдісті пайдалану пайдалану арқылы барлық
деңгейдегі көрсеткіштердің сандық мәндерін агрегаттаумен – екінші және
үшінші деңгейдегі біртекті сапалы критерийлері топтарға және олардың
сандық мәндеріне құрылатын, бірінші деңгейлі бәсекеге қабілеттілік
көрсеткіштерін қосумен алынған сандық көрсеткіш.
Аддитивті-мультипликациялық әдіс негізінде критерийлерді агрегаттау
тәсілі айтарлықтай икемділікті иеленеді. Сараптық бағалауға арналған
жаңа өнім критерийлерінің үлкен жинағы өмірлік циклдің барлық
кезеңдерін есепке алуға мүмкіндік береді. Жаңа өнімнің барабар
математикалық модельдерін және сараптық бағалауды өңдеудің программалық
құралдарын әзірлеу мүмкіндіктері бар.

ӘОЖ 622.831. ДЕМИН В.Ф., ИСАБЕК Т.К., ДЕМИНА Т.В., БАЙМУЛЬДИН М.М. Анкерлік
бекітпесі бар дайындау қазбаларын жүргізудің прогрессті
технологиялық сұлбаларын әзірлеу.

Қазбалардың орнықтылығы – сыйыстырушы тау жыныстарының сипаттамасына,
ақаулығы бекітпенің түріне және тығыздығына, қазбалар жатысының орнына
және олардың массивте қолданыстағы кернеулерге бағдарлануына
байланысты болады. Анкерлік бекітпесі бар дайындау қазбаларын
жүргізудің прогрессті технологиялық сұлбалары әзірленген. Ішкі тесігі
(немесе сыртқы кертпесі) бар анкер; ұлғайтылатын болат анкер құрылған.
Реттелетін металл қапсырымға; анкер бекітпесіне арналған жалғастырғыш
муфтаға жұмыс сызбалары құрылған. Ұсынылатын құралдарды салыстырмалы
сынау көзделген. Өндірістік жағдайларда анкерлік бекітпенің үздік
шетелдік үлгілерімен салыстырылады.

ӘОЖ 622.271. СӘБДЕНБЕКҰЛЫ Ө., ТАХАНОВ Д.К, ҚОЖАС А.К., ЖҮНІСОВА Г.Е.,
ҚАПАСОВА А.З. Тік құлама шоғырларды
қазымдау кезінде төбелік кентірекке
түсетін бүйірлік қысымды анықтау.

Контур жанындағы массивтің кернеуленген күйін есепке алғанда тік құлама
шоғырларды қазымдау кезінде төбелік кентірекке түсетін жүктемені
анықтау әдістемесі келтірілген. Қазылған кеңістік маңындағы тау
қысымының айқындалу мәселелері қарастырылған. Кентіректерді бұзушы
күштің аспалы бүйірдің жыныстық массивімен себептелгені анықталған.
Үлгілердің бір осьті қысылған кездегі кернеулі-деформацияланған күйі
зерделенген. Бүйірлік қысымның әсерінен түзілген деформация аймағы
анықталған. Деформация аймақтарының шекараларын анықтау БАБО әдісі
бойынша, тау жыныстарының әрбір типі үшін жеке құрылған беріктік
паспорттары негізінде жүзеге асырылады. Кен орнының
тау-кен-геологиялық жағдайларына және бүйірлік қысым коэффициентінің
өзгеруіне байланысты массивте жүретін процестердің таралу аймағын
анықтау әдістемесі негізделген.

ӘОЖ 622.831.325.2. ГАЛЕМСКИЙ П.В., КАНИН В.А. Қорғау әрекетінің
тиімділігін бақылау кезінде десорбометрияны қолдану.

Көмір қабатын басып озып қазымдау тиімділігін бақылау мақсатында газды
көмірден десорбциялау қарқындылығын эксперименттік зерттеу жүргізілген.
Өлшемдер әдістемесіне және десорбометрге қойылатын талаптар анықталған.
Аспаптың жабық көлемінде газ қысымының арту заңдылығы анықталған, бұл
өлшемдер нәтижелері бойынша оның герметикалылығын бақылау әдістемесін
әзірлеуге мүмкіндік берді. Қорғау әрекетінің тиімділігін бақылаудың
статистикалық негізделген әдісі ұсынылды. Логарифмдік координаталардағы
десорбция қарқындылығының сапалы сипаттамалары алынған. Аспаптардың
герметикалылығын бақылау әдісі әзірленген.

ӘОЖ 622.537.8: 550.42: 533.6. КАНИН В.А., ТАРАНИК А.А., БРЮМ В.З. Газ
факторы бойынша апаттық жағдайларды болжау проблемасына геохимиялық
амал.

Украинаның көмір шахталарында апаттық жағдайлардың көбеюіне талдау
жүргізілген. Травматизм күйі және деңгейін жоғарылатуға тенденциялар
талданған. Ауыр көмірсутектердің ролі туралы жорамал негізделген.
Апаттық жағдайларды болжауда ауыр көмірсутектерді пайдаланудың
принциптік мүмкіндігі анықталған. Кеніштік атмосфера күйін бақылауға
қойылатын талаптар әзірленген. Жұмыстардың қауіпсіздігін арттыру үшін
алдын алу шараларын дер кезінде орындау бойынша ұсыныстар негізделген.

ӘОЖ 550.834: 622.12. ГЛУХОВ А.А., КЕНЖИН Б.М., КОМПАНЕЦ А.И. Тектоникалық
бұзылу параметрлерінің шахталық сейсмикалық барлауда
шағылысқан толқындар әдісін пайдалану кезінде сейсмикалық толқындық
өрістердің сипаттамаларына әсері.

Көмір қабатындағы тектоникалық бұзылу параметрлері өзгеруінің негізгі
заңдылықтары қарастырылған. Параметрлердің толқындық пакеттердің
негізгі сипаттамаларына әсері талданған. Шағылысқан толқындар әдісін
пайдалануға қойылатын талаптар тұжырымдалған. Жиілік спектрлерін
құрудың негізгі заңдылықтары анықталған. Көмір шахталарында әдістемені
ендіруге қойылатын талаптар әзірленген. Жатыс шарттарының
мониторингіне арналған әдістемелерді жетілдіру жолдары белгіленген.

ӘОЖ 622.232.8. ЖӘУТІКОВ Б.А., МЕХТИЕВ А.Д., СҰЛТАНБЕКОВ Т.Е. Кен өндіру
кешендері мен экскаваторлардың механикалық бөлігінің дірілдері
спектрін зерттеу.

Діріл диагностикасы және бұзбай бақылау әдістерін пайдалану арқылы
ғылыми зерттеулер кешенін жүргізу Қазақстан Республикасының
карьерлерінде ұзақ пайдаланылған экскаваторлардың механикалық бөлігінің
«әлсіз жерлерін» дер кезінде айқындауға мүмкіндік береді. Тау-кен
машиналарының конструкциялық бөліктерін қажып бұзылудың, тозудың,
дірілдің бар болуына толық тексеру қажеттілігі болады. Бұл кен өндіру
кешендері мен экскаваторлардың нақтылы техникалық күйін, сондай-ақ
жоспардан тыс жөндеудің нақты түрін орындау қажеттілігін анықтауға
мүмкіндік береді. Тау-кен жабдығын пайдалану тиімділігі максимум
өнімділік болғанда және қызмет көрсетуші персонал қауіпсіз еңбек
шарттарын сақтағанда оны күтіп ұстауға және жөндеуге жұмсалатын
шығындарды минимумдауды жорамалдайды. Дірілдер спектрін эксперименттік
және теориялық зерттеудің алынған нәтижелері экскаваторлардың
механикалық бөлігінің нақтылы күйі туралы тұжырымдар жасауға және жеке
элементтердің шекті күйлерін көрсетуге мүмкіндік берді. Діріл
диагностикасын пайдалану тау-кен кәсіпорындарының экскаваторларды
жөндеумен байланысты шығындарды 2-3 есе қысқартуына мүмкіндік береді.

ӘОЖ 622.271. НИЗАМЕТДИНОВ Ф.К., УРДУБАЕВ Р.А., АНАНИН А.И., ОЖИГИНА
C.Б. Терең карьерлер беткейлерінің
орнықтылық факторы бойынша күйін
бағалау және аудандандастыру әдістемесі.

«ССГПО» АҚ Соколов карьерінің мысалында терең карьерлер беткейлерінің
орнықтылық факторы бойынша күйін бағалау және аудандастыру әдістемесі
келтірілген. Беткейлердің орнықтылығын бағалау үшін Delphi программалау
ортасында «БОРТ» («ВНИИцветмет» ЕМК) программалық кешені әзірленген,
оның алгоритмі тау жыныстарының шекті тепе-теңдігі теориясына
негізделеді. Компьютерлік модельдеу үшін негіз ретінде ҚарМТУ-да
әзірленген есептік сұлба пайдаланылған. «БОРТ» программалық кешенінің
ерекшелігі есептеу нәтижелерін Surpac геоақпараттық жүйесімен бірге
пайдалану кезінде көлемді шешім алу мүмкіндігі болып табылады. Алынған
цифрлық біріктірілген модель карьердің орнықтылығы картасын әзірлеу
кезінде пайдаланылады. Берілген карта карьер беткейлері орнықтылығының
төмендеуін бағалауға, аса әлсіз учаскелерді айқындауға, олардың
орнықтылығын жоғарылату бойынша шараларды әзірлеуге және модельдеуге
мүмкіндік береді.

ӘОЖ 622.1:622.27. ОЖИГИНА С.Б. Массивтің
беріктік қасиеттерін анықтау
қателігін есепке алып карьер қиябеттерінің орнықтылығын бағалау
әдістемесі.

Мақала карьер қиябеттерінің орнықтылығын есептеудің ықтималдық тәсілін
жетілдіруге арналған. Анықтаушы факторлар жиынтығын статистикалық
бағалау негізінде карьер қиябеттерінің орнықтылығын бағалау әдістемесі
ұсынылады. Беріктік сипаттамалары (ішкі үйкелу бұрышы  және ілініс k)
кесіндіге зертханалық (табиғи) сынау деректерін регрессиялық талдау
негізінде анықталады. Берілген статистика-ықтималдық әдістеме беріктік
беріктік паспортын да  = f (Р), сенімді ықтималдық a = 0,95 болғанда
белгісіз шынайы тәуелділік үшін сенімді шекараларды да құруға мүмкіндік
береді, бұл есептеудің алынған нәтижелерінің сенімділігі туралы айтуға
мүмкіндік береді. «Нұрқазған» карьерінің нақты беткейін бағалау
бойынша жүргізілген зерттеулер негізінде автор тұжырым жасайды:
орнықтылық қорының коэффициенті үлестіру заңының ықтималдық сипатын
және осы көрсеткіштердің өзара байланыстылығын есепке алатын массивтің
беріктік қасиеттерін анықтау сенімділігінен алғанда анықталуы тиіс.
Карьер беткейінің орнықтылығы қоры коэффициенінің шекті мәні беріктік
қасиеттерін сынаудың берілген ықтималдығы және берілген мөлшері
кезінде анықталған сенімді интервалдың төмен шекарасына сәйкес келуі
тиіс.

ӘОЖ 622.273. ТІЛЕУХАН Н., ИСАБЕК Т.К., БЕССОНОВ В.В., СУДАРИКОВ А.Е.,
НҰРМАҒАМБЕТОВА А.С. Кеннің
құнарсыздануын төмендету тәсілдері.

«Жәйрем КБК» АҚ Үшқатын-3 кенішінде тік құлама руда денелерін қазымдау
кезінде кеннің құнарсыздану мәселелері қарастырылған. Әр түрлі сапалы
құрамды жақындасқан руда денелерін қазу кезінде құнарсызданудың тағы
бір түрі – басқа сапалы құрамды рудамен немесе мөлшері аз рудамен
бітелуден құнарсыздану пайда болады. Құнарсызданудың бірінші түрінің
себептері: руданың шоғыр түйіспелері бойынша дәл уатылмауы; тау
жыныстарының төбеден және бүйірлерден қатпарлануы; тазарту кеңістігін
қамтамасыз ету үшін жіңішке желілерді алғанда бүйірлік тау жыныстарын
кеулеу болуы мүмкін. Құнарсызданудың екінші түрі: байытылған руда
ұсағын жеткізу, тасымалдау және толтырмалау кезіндегі; көршілес
учаскелермен салыстырғанда біршама бай рудадан кентіректерді қалдыру
кезіндегі шығындармен тудырылған. Кеннің құнарсыздануын төмендету үшін
руда денелерін сұрыптап алу ұсынылған. Бірінші кезекте темір марганец
рудасын руданы ұсақ шпурмен уатумен қоймалау жүйесімен қазымдау
жүргізіледі. Екінші сатыда темір рудаларын терең ұңғымалармен қазымдау
ұсынылады. Ұсынылған технологияны қолдану руда денелерінің
құнарсыздануын төмендетуге мүмкіндік береді.

ӘОЖ 656.021. СҮЛЕЙМЕНОВА Л.К., ЯВОРСКИЙ В.В. Қала халқын тасымалдау
қажеттілігін анықтау және іске асыру модельдерін құру міндеттері.

Көлік инфрақұрылымын жоспарлаумен байланысты міндеттерді шешу үшін,
тасымалдау қажеттіліктері туралы деректер қажет. Қала халқын тасымалдау
қажеттілігін талдау модельдерін құру процесі қарастырылады. Тасымалдау
қажеттілігі туралы деректерді сақтау үшін қаланың тасымалдық аудандары
арасындағы халық қатынастарының матрицаларын пайдалану ұсынылады.
Маршруттардағы нақты жолаушылар ағыны қатынастары матрицаларының қала
аудандары арасындағы қозғалыстар қатынастарының матрицасымен өзара
байланысы анық. Қалалық жолаушылар көлігі маршруттарының жұмыс істеуін
талдау ерекшеліктері және жолаушылар ағыны туралы деректер алу
әдістері ұсынылған. Жолаушылар ағынын тексеру үшін аса дәл әдістердің
бірі ретінде талондық әдісті пайдалану ұсынылады. Қатынастар матрицасын
құру және тексеру нәтижелерін өңдеу үшін деректерді өңдеудің қазіргі
заманғы ақпараттық технологияларын қолдану халықты тасымалдау
қажеттілігін жедел және дәл анықтауға және көлік жүйесінің дамуын
болжауға мүмкіндік береді.

ӘОЖ 621.3:004. ЛИСИЦЫН Д.В. Механикалық
бөлігі нақтыланған бір шөмішті
экскаваторлардың бұрылыс механизмінің көп қозғалтқышты электр жетегін
компьютерлік модельдеу.

Бір шөмішті экскаваторлардың бұрылыс механизмінің екі қозғалтқышты
электр жетегінде электр-механикалық процестерді талдау жүргізілген.
Электр жетегі элементтерінің математикалық модельдері әзірленген.
Электр жетегінің механикалық бөлігінің құрылымдық сұлбасы нақтыланған.
Matlab-Simulink қолданбалы программалар пакеті ортасында бұрылыс
механизмінің екі қозғалтқышты электр жетегінің имитациялық моделі
әзірленген. Әр түрлі бастапқы жағдайлар болғанда имитациялық
эксперименттер сериясы жүргізілген. Бұрылыс механизмі электр жетегінің
ұзақ мерзімділігін және ресурсты төмендететін негізгі себептер
айқындалған. Бұрылыс механизмінің жұмыс режимдерін жақсарту бойынша
негізгі бағыттар анықталған.

ӘОЖ 622.232.72.001.24-52. ПАРШИНА Г.И. Көмір
шахталарының тазарту
учаскелерінің электр-техникалық кешендерінің жұмысқа қабілеттілігін
қолдаудың автоматтандырылған жүйесін құру алгоритмдері мен
принциптері.

Шахтаның бас энергетигі бөлімінде жүргізілетін жұмыстарды
автоматтандыратын программалық кешеннің негізгі функциялары
анықталған. Көмір шахтасының өндіру учаскесін электрмен қамтуды
есептеудің автоматтандырылған жүйесімен шешілетін негізгі міндеттер
анықталған. Электрмен қамту сұлбасын есептеу алгоритмдері әзірленген.
Алғашқы ақпаратты алудың дұрыс жүйелілігін қамтамасыз ету тұрғысынан
алгоритмдерді талдау жүргізілген. Қатерлер және оларды жоюдың мүмкін
жолдары айқындалған. Есептеудің автоматтандырылған жүйесі жұмыс
істеуінің негізгі режимдері қарастырылған. «Автоматтандырылған жұмыс
орны» программалық кешенімен жұмыс істеу процесі сипатталады.

ӘОЖ 621.316.9 БРЕЙДО И.В., СМАҒҰЛОВА К.К., ЫСҚАҚОВ У.К. Кернеу
ауытқыған жағдайларда жылыстау тогынан қорғау аппаратының параметрлерін
бейімдеу әдістері.

Оқшауланған бейтараптамасы бар желіде өтетін процестер келтіріледі.
Басқару алгоритмі критерийлерін құру үшін қажетті деректер алынған.
Matlab 7.01 ортасындағы желі моделі әзірленген. Сонымен бірге дәл емес
өнімнің 15 ережесі әзірленген. Кірістік айнымалыларды фазаландыру және
агрегаттау жасалған, шығыстық графиктера алынған. Жұмыс нәтижесінде
оқшауланған бейтараптамасы бар желі кернеуі өзгергенде, сондай-ақ бір
және екі фазалы жылыстау болғанда қорғау тағайыншамаларының
автоматтық өзгеруін қамтамасыз ететін алгоритм әзірленген.

ӘОЖ 622.0025:621.314.632. КРИЦКИЙ А.Б., ФЕШИН Б.Н. Мегаполистерді
жылумен қамту жүйелерінің электр-техникалық кешендерін супервизорлық
басқару.

ТП АБЖ-дағы ГИД-99w жәнеТГИД-05 программалық кешендерін шоғырландыру
процесі талданады. Мегаполистерді жылумен қамтудың ТП АБЖ шешуге
мүмкіндік беретін міндеттер аталады. ТМД экономикалық кеңістігінің ТП
АБЖ арналған ақпараттық технологияларға шолу жасалады. Мегаполистерді
жылумен қамтуды басқарудың иерархиялық жүйелерінің декомпозициясы
жүргізіледі. Бірыңғай программа-аппараттық кешен құрамында ТГИД-05
және SCADA-жүйелерінің ИГС өзара әрекеттесу процесі қарастырылады.
WinCC SCADA-жүйесінің сипаттамасы беріледі. МЖҚЖ жоғарғы деңгейінің ТП
АБЖ функционалдық сұлбасы келтіріледі.

ӘОЖ 621.865.8. ШПАКОВА Л.Г. Манипуляторды
fuzzy-логика әдістерімен
үйлестіруді басқару жүйесін іске асыру.

Қазіргі заманғы экономика өндірістегі ақпараттық технологиялардың
белсенді дамуын талап етеді. Өндірістің басым міндеттерінің бірі
өнеркәсіпте роботтарды қолдану болып табылады. Бұл өнімділікті
жоғарылатуға, өнім сапасын жақсартуға және ең маңыздысы, адамды ауыр,
қауіпті және бір сарынды жұмыстан босатуға мүмкіндік береді. Осыдан,
робот-манипуляторларды басқару принциптері мен әдістерін құрумен
байланысты жұмыстар маңыздылықтың жоғары деңгейін иеленеді. Берілген
мақалада робот-манипуляторды fuzzy-логика әдістерімен басқару жүйесін
іске асыру қарастырылады.

ӘОЖ 622.44:681.518.3. БРЕЙДО И.В., СИЧКАРЕНКО А.В., ШПАКОВ М.А. Электр
жабдығының күйін және технологиялық ортаны апат алдында және одан
кейін бақылау жүйесінде ақпаратты өңдеудің және сақтаудың қосалқы
жүйесі.

Шаң, газ және кенеттік лақтырыстар бойынша қауіпті объектілерде апаттық
жағдайлар себептері талданған. Апаттық жағдайларды дамыту себептерін
анықтау проблемасы көрсетілген. Электр жабдығының параметрлерін және
технологиялық ортаны авиациялық «қара жәшіктер» бейнесі және ұқсастығы
бойынша апат алдында және одан кейін сенімді объективті
құжаттандырылған бақылау тәсілі ұсынылған. Жалпы алғанда жүйенің
құрылымы көрсетілген және ақпаратты жинаудың және сақтаудың қосалқы
жүйесі қарастырылған.

ӘОЖ 622.232.72.001.24-52. ПАРШИНА Г.И., ФЕШИН Б.Н. Көмір шахталарының
электр-техникалық қызметтері қызметкерлерінің білімі сапасын бағалау
алгоритмдері.

Көмір шахталары электр-техникалық қызметтері қызметкерлерінің даярлығы
сапасын бағалау қажеттілігі айқындалған. Білім сапасын бағалау
жүйесінің негізгі компоненттері анықталған. Білім сапасын бағалаудың
автоматтандырылған жүйесі жұмысының алгоритмі әзірленген. Олардың
шеңберінде қызметкерлердің құзыреті бағаланатын білімнің негізгі
салалары анықталған. Негізгі оқытушы әсерлер және оқыту әдістері
қарастырылған. Білімді бағалау функцияларын талдау жүргізілген.
Қызметкерлердің құзыретін жалпы бағалау алгоритмі әзірленген.

ӘОЖ 622.0025:621.314.632. КРИЦКИЙ А.Б. Көп
агрегатты сорғы станциясында
жиілікті-реттелетін электр жетектерін басқару жүйесі.

Жиілікті-реттелетін электр жетегі бар үш сорғылы станцияны басқару
жүйесі талданады. Жүйеде берілген қысымды қолдауға арналған үш сорғылы
станцияны басқарудың автоматтандырылған жүйесі қарастырылған. Жүйемен
іске асырылатын басқару функциялары аталған. Үш сорғылы
автоматтандырылған станцияның электр сұлбасы сипаттамасы берілген.
Басқару программасының қысқаша сипаттамасы берілген. Параллель жұмыс
істейтін үш сорғысы бар сорғы станциясының функционалдық сұлбасы
келтірілген. ТГИД-05 ақпараттық-графикалық жүйесінің жүйелі шоғырлаушы
ролі көрсетілген.

ӘОЖ 004.056. САТЫБАЛДИНА Д.Ж. Ақпараттық
жүйелердің осалдықтарын
талдау.

Ақпараттандыру объектілерін автоматтандырылған басқару жүйелерінің
осалдықтарын талдау әдіснамасы қарастырылады. Ұсынылған амал
осалдықтарды бағалаудың жалпы жүйесі әдістемелеріне негізделген.
Қолайлы математикалық аппарат пайдаланылған. Осалдықтарды бағалау
алгоритмі үш метриканы есептеуден тұрады: базалық, уақыттық және
контекстік. Әр түрлі метрикаларды пайдалану ұйым және оның қоршаған
ортасы үшін белгілі және жаңа осалдықтарды жіктеуге мүмкіндік береді.
Әр түрлі программалық және аппараттық платформалар осалдықтарын
бағалау ақпараттық қауіптерді бағалау кезеңдерінің бірі болып табылады.
Сондықтан сипатталған алгоритм ақпараттық қауіптерді
автоматтандырылған басқару жүйесін құру негізіне салынған.

ӘОЖ 621.316.36. СМАҒҰЛОВА К.К. Тұрақты
ток желілеріндегі жылыстау
тогынан қорғау аппаратының моделі.

Жылыстау тогынан қорғаудың қолданылатын аппараттарына шолу жасалған.
Тұрақты ток желілерінде оқшауламасы нашарлаған элементті айқындау
әдістері ұсынылған. Сондай-ақ жылыстау тогынан қорғаудың қолданылатын
аппараттарының кемшіліктері аталған. Бақылаудың ұсынылатын сұлбасының
имитациялық моделі ұсынылған. Тұрақты ток желілерінде токтың
жылыстауын бақылаудың фаза сезімталдық сұлбасын талдау орындалған.
Electronics Workbench қолданбалы программалары пакетінің көмегімен
алынған осциллограммалар түрінде модельдеу нәтижелері келтіріледі.

ӘОЖ 621.9-529. СИҚЫМБАЕВ М.Р. Тесіктерді
өңдеу дәлдігін автоматтық
басқару.

Тесіктерді кеулей жонғанда дәлдікті автоматтық басқару кезінде
технологиялық жүйе параметрлерін зерттеу, атап айтқанда,
технологиялық жүйенің орнықтылығын бағалау жүргізіледі. Ұсынылатын
зерттеулер кеулей жонылатын тесіктер пішінінің дәлдігін және орналасуын
автоматтық басқару жүйесін құруға мүмкіндік береді. Ұсынылатын
құрылғының артықшылықтары металдарды механикалық өңдеу кезінде
дайындама қателіктерінің азаюында болады. Сонымен қоса, берілген
құрылғыны пайдаланғанда алынатын тетіктер пішінінің ауытқуы 2-2,5 есе
азаяды. Ақырында кеулей жонылатын тесіктердің дәлдігі артады.

Today there are insignificantly studied structural transforms and
relaxation phenomena in highly reinforced sewn polymers. They differ from the systems filled with disperse fillers, structure significant anisotropy and properties. The ties between complicated structures of
the reinforced polymer system are studied on completely, in which
connection in them there are nor established various mechanisms of
inner friction. These parameters are the base of such operation
properties, as vibro-resistance, crack resistance, static, dynamic
fatigue and impact resistance. That’s why in the work there is carried out s systematic study of mechanical relaxation phenomena in reinforced epoxy-polymers. There are studied dynamic viscous-and-elastic properties of polymer materials. There is determined the dependence
between the dynamic module of elasticity of glass-fibre plastics in
highly elastic state and the maximum value of mechanical losses.

UDC 621.9.04. SIKHIMBAYEV M.R. Controlling Holes Form and Location Accuracy Taking into Consideration Machining Current Radius. 

There is suggested studying a unit for controlling the accuracy when
boring holes. Here the unit structure includes several independent boring arbors which take into account changing the current radius of the surface machined in boring. The unit suggested permits to decrease
the bored holes form error, to account the current radius of the
surface machined effect on the machining accuracy. Finally, this unit using permits to combine several technological transitions into one.
The advantage of the suggested unit is in increasing the machining
productivity and machined holes quality.

UDC 621. 771.23. NAIZABEKOV A.B., TALMAZAN V.A., KLEMENTYEV V.A.,
AKHMETGALINA N.V. Studying Reliability of NShPS-1700 Equipment.

There has been carried out a study of the mechanical equipment NShPS-1700 when rolling uninterruptedly-cast slabs. There has been carried out a statistic processing of the data about its failures.
There has been calculated a man-time between failures and built
histograms. Based on statistic rows and histograms there have been defined the laws of probability distribution of NBShPS-1700 working without failures. The results of the study can be used in predicting the equipment breakdowns, repair planning and costs for supporting it in the working state, defining the optimal period between repairs.

UDC 536.421. SULEIMENOV T., ISAGULOV A.Z., KASYMOVA L.Zh., SHAIKHOVA
G.S., ABILGAZIN B.I. About Liquids Correlation Functions Character.

There are considered correlation functions of argon, liquid rubidium.
By the method of molecular dynamics there are calculated the time correlation functions of these elements. There are presented the data for verifying the program workability by the method of molecular dynamics. Molecular-dynamic calculations at the constant density for shear viscosity gave its independence on temperature in rather wide
ranges. High accuracy of obtaining viscosity factors by the method of
molecular dynamics for argon is explained by the fact that the averaged part of potential pressure is determined by the reverse distance in the sixth degree. This leads to slow pressure decreasing. In the
calculation of the time correlation functions we have to deal with
averaging the main contribution values which have the twelfth degree of the reverse distance and which decrease very fast with the growth of the latter.

UDC622:621.962.74. ZHETESOVA G.S., BAZAUOVA T.M. Experimental Studying
Cam Wear.

The heavy and continuous process of ore bucking causes the wear of the
working surfaces of units, parts and the whole bucker. As a result of
wear there change the dimensions and geometrical form of the parts.
There are considered the factors affecting the part outside friction
which lead to the cam wear. By the kinematical sign there is
established the direction and mutual locations of the parts in
friction. There are revealed the problems of describing the wear
dependence on load P(x1), time (t(x2) and the sample diameter D(x3). As
a mathematical model there is taken an incomplete cubic function. There
is carried out the verifying of dispersion homogeneity with the help of
different statistical criteria of Fisher, Kochren.

UDC 338.45/.5.:622.3 (574). NURMUKHAMETOV N.N. Classification of
Production Competitiveness Indicators at Mechanical Engineering
Enterprises of Republic of Kazakhstan.

There is considered the classification of the main indicators to
determine competitiveness of mechanical engineering branch production.
The indicator suggested is a numerical indicator obtained by means of
aggregating quantitative values of all levels indicators using an
additive-multiplicative method: summing the indicators of the first
level, homogeneous qualitative indicators of the second and the third
levels of which are formed into groups and their quantitative values.
The method of criteria aggregating based on the additive-multiplicative
method is rather flexible. The wide range of criteria of a new product
for expert valuations permits to account all the stages of its life. It
has wide possibilities for developing adequate mathematical models of
the new product and expert valuations processing software.

UDC 622.831. DYOMIN V.F., ISABEK T.K., DYOMINA T.V., BAIMULDIN M.M. Developing
Progressive Technological Schemes of Sinking Development
Workings with Roof Bolting.

Workings stability depends on enclosing rocks characteristics, its
imperfection – on the support form and density, working location and
their orienting in the mass to the acting stresses. There are developed
progressive technological schemes of workings sinking with roof
bolting. There is developed an anchor with the inner hole (or outside
cut); built-up steel anchor. There are formed working drawings for the
controlled metal catch up; coupling for the roof bolting. There is
planned a comparative testing of the units suggested. Conformity is
carried out with the best foreign samples of the roof bolting in
industrial conditions.

UDC 622.271. SABDENBEKULY O., TAKHANOV D.K., KOZHAS A.K., ZHUNUSOVA
G.E., KAPASOVA A.Z. Determining
Lateral Pressure on Ceiling Pillar in
Developing Sharply Inclined Beddings.

There is presented a methodology of determining the load on the ceiling
pillar when developing sharply inclined deposits taking into account
the contour mass stressed state. There are considered the questions of
mining pressure manifestation around the worked out spaces. It was
established that the force breaking the pillars is conditioned by the
rock mass of the hanging side. There is studied stressed-and-strained
state of the samples under the single-axe compaction. There is
determined the deformation zone formed under the action of the lateral
pressure. Determining the zone of deformation boundaries is carried out
by the BABO method based on the strength passports made individually
for each type of mining rocks. There is substantiated the methodology
of determining the zone of propagating the processes taking place in
the mass depending on mining geological conditions of the deposit and
changing lateral pressure coefficient.

UDC 622.831.325.2. GALEMSKI P.V., KANIN V.A. Using Desorbometry in
Controlling Protecting Action Efficiency.

There are carried out experimental studies of gas desorption intensity
from coal with the aim to control the efficiency of the advanced coal
seam developing. There are defined the requirements to the measuring
methodology and desorbometer, established the law of gas pressure
growth in a closed volume of the unit which permitted to develop a
methodology of its leaktightness by the results of measuring. There is
suggested a statistically substantiated method of controlling the
protecting action efficiency. There are obtained quality
characteristics of desorption intensity in logarithmic coordinates,
developed a method of controlling the units leaktightness.

UDC 622.537.8:550.42:533.6. KANIN V.A., TARANIK A.A., BRYUM V.Z. Geochemical
Approach to Problem of Gas Factor Emergency Situations
Predicting.

There is carried out the analysis of emergency situations number growth
at coal mines of the Ukraine. There are analyzed the state and
tendencies to increasing traumatism level. There is substantiated a
supposition about the role of heavy hydrogen carbons. There is
established a principal possibility to use heavy hydrogen carbons in
predicting emergency situations. There are developed the requirements
to the control of the mine atmosphere condition. There are
substantiated recommendations for the timely carrying out preventive
measures to increase the operations safety.

UDC 550.834:622.12. GLUKHOV A.A., KENZHIN B.N., KOMPANETS A.I. Tectonic
Breakings Parameters Effect on Characteristics of Seismic Wave Fields
when Using reflected Waves Method in Mining Seismic Exploring.

There are considered the main laws of changing the parameters of
tectonic breakings in a coal seam. There is performed an analysis of
the parameters effect on the main characteristics of the wave packages,
formulated the requirements to using the method of reflected waves.
There are established the main laws of forming frequency spectra. There
are developed the requirements to introducing the methodology at mine
coals, developed the course of methodologies improving for monitoring
the bedding conditions.

UDC 622.232.8. ZHAUTIKOV B.A., MEKHTIYEV A.D., SULTANBEKOV T.E. Studying
Vibration Spectrum of Mining Complexes and Excavators
Mechanical Part.

Carrying out a complex of scientific research using methods of
vibro-diagnostics and non-destructive control will permit to reveal
timely “weak places” of the mechanical part of excavators being used
for a long time at open pits of the Republic of Kazakhstan. There
exists the necessity to study in details structural parts of mining
machines for the existence of fatigue breakages, wear, vibrations. This
permits to establish a real technical state of mining complexes and
excavators, as well as the necessity of performing a concrete kind of
repair out-of-plan. Mining equipment using efficiency supposes costs
minimization for its maintenance and repair with maximum productivity
and observing safe conditions of the personnel labor. The results
obtained in experimental and theoretical studies permitted to conclude
of the excavator mechanical part real state and to present separate
elements limit state. Using vibro-diagnostics will permit mining
enterprise to decrease 2-3 times the costs connected with excavators
repair.

UDC 622.271. NIZAMETDINOV F.K., URDUBAYEV R.A., ANANIN A.I., OZHIGINA
S.B. Methodology of Valuating Deep
Open Pit Slopes State and Zoning By
Stability Factor.

On the example of Sokolovski open pit of JSC SSMPC there is presented a
methodology of valuating the condition and zoning of deep open pit
slopes for their stability. To valuate slopes stability in the
programming environment Delphi there has been developed a program
complex BORT (ASE “VNIIysvetmet”), whose algorithm is based on the
theory of mining rocks limit balance. As a base for computer modeling
there has been used a calculation scheme developed at KSTU. The
peculiarity of the complex “BORT” is the possibility to obtain a
volumetric decision when jointly using the results of calculation with
geoinformation system Surpac. The digital joint model obtained is used
in developing the open pit stability map. This map permits to valuate
the open pit slopes stability decrease, to reveal the weakest segments.
To develop and to model measures for their stability increase.

UDC 622.1:622.27. OZHIGINA S.B.
Methodology of Valuating Open Pit
Slopes Stability Taking into Account Mass Strength Properties
Determining Errors.

There is considered the improving of the probabilistic method of
calculating open pit slopes. There is suggested a methodology of
valuating open pit slopes stability based on statistical valuations of
determining factors totality. Strength characteristics (inner friction
angle and adhesion) are determined based on the regression analysis of
the laboratory (nature) shear tests data. This
statistic-and-probabilistic methodology permits to build both strength
passport and confidence bounds for the unknown real dependence, which
permits to judge about reliability of the results obtained. Based on
the tests carried out for valuating a real slope of “Nurkazgan” open
pit the author concludes: factor of safety against sliding must be
determined starting from the reliability of determining the mass
strength properties taking into account the probabilistic character of
the distribution law and these indicators correlation. The limit value
of the factor of safety against sliding of the open pit slope must
correspond to the lower boundary of the confidence interval determined
with the preset probability and preset number of strength properties
tests.

UDC 622.273. TILEUKHAN N., ISABEK T.K., BESSONOV V.V., SUDARIKOV A.Ye.,
NURMAGAMBETOVA A.S. Methods of Ore
Dilution Decrease.

There are considered the questions of ore dilution when developing
sharply inclined ore bodies at the mine “Ushkatyn-III” of JSC
Zhairemski MCC. In developing close ore bodies of different quality
composition there appears one more type of dilution – dilution from
pollution with other quality composition ore or with less ore content.
The reasons of the first type of dilution can be inaccurate ore
breaking on the bedding contacts; mining rocks exfoliation from the
roof and sides. The second type dilution is caused by the losses: when
delivering, transporting and putting the concentrated ore fines; when
leaving pillars of rather a rich ore as compared to the neighboring
districts. There has been suggested a selective mining of ore bodies
for decreasing ore dilution. First of all there is carried out iron-ore
developing with the system of ore shrinkage by small blast-holes. At
the second stage there is suggested to develop iron ores by deep wells.
This technology use will permit to decrease ore bodies dilution.

UDC 656.021. SULEIMENOVA L.K., YAVORSKI V.V. Problems of Forming Models
for Defining and Realizing City Population Transport Need.

To solve the problems connected with planning the transport
infrastructure it’s necessary to know the transport demands. There is
considered the process of forming models of analyzing the transport
demand of a city population. To store the data of the transport demand
there is suggested to use matrixes of the population correspondences
between the transport districts of the city. The mutual connection
between the correspondences matrixes of real passenger traffic on the
routes with correspondence matrix of travels between the city
districts. There are presented characteristics of analyzing the city
transport routes functioning and methods of obtaining the data of the
passenger traffic. Using modern methods of the results processing will
permit to define operatively and accurately the transport demands and
to predict the transport system developing.

UDC 621.3:004. LISITSYN D.V. Computer
Modeling of Multi-Engine Electric
Drive of Single-Bucket Excavator Rotary Mechanism with Verified
Mechanical Part.

There has been carried out the analysis of electric mechanical
processes in two-engine electric drive of the single-bucket excavator
rotary mechanisms. There have been developed mathematical models of
electric drive elements, verified the structural scheme of electric
drive mechanical part. In the environment of applied programs package
Matlab-Simulink there has been developed an imitation model of
two-engine electric drive of the rotary mechanism. There have been
carried out a number of imitation experiments with different initial
conditions. There have been revealed the main reasons of decreasing the
resource and durability of the rotary mechanism electric drive. There
have been defined the main trends for improving the rotary mechanism
operation modes.

UDC 622.232.72.001.24-52. PARSHINA G.I. Algorithms and Principles of
Forming Automated System of Supporting Workability of Electric
Engineering Complexes of Coal Mine Stopes.

There have been defined the main functions of the program complex
automating the operations carried out at the department of the chief
power engineer of the mine. There have been defined the principal tasks
solved by the automated system of calculating a coal mine developing
department electric power supply. There have been developed algorithms
of calculating the scheme of electric supply, carried out the analysis
of the algorithms from the position of providing the correct sequence
of obtaining initial information. There have been revealed risks and
the ways of their possible eliminating, considered the main modes of
calculation automated system functioning; described the process of work
with the program complex “Automated working place”.

UDC 621.316.9. BREIDO I.V., SMAGULOVA K.K., ISKAKOV U.K. Methods of
Unit for Protection from Leakage Current Parameters Adaptation in
Conditions of Voltage Fluctuation.

There are presented the processes taking place in the network with an
isolated neutral. There have been obtained the data necessary for
forming criteria of control algorithm. There has been developed a
network model in the environment Matlab 7.01. Alongside with this there
have been developed 15 rules of odd productions. There has been
performed a phasing and aggregating of the input variables, obtained
the input graphs. As a result there has been developed an algorithm
ensuring automated changing of the protection sets when changing the
network voltage with the isolated neutral, as well as at single- and
double-phase leakages.

UDC 622.0025:621.314.632. KRITSKI A.B., FESHIN B.N. Supervision
Controlling Electric Engineering Complexes of Megalopolises Heat
Supplying Systems.

There is analyzed the process of integrating program complexes GID-99w
and TGID-05 in TP ACS. There are named the problems which permit to
solve TP ACS of megalopolises heat supply. There is presented the
review of information technologies for TP ACS of the CIS economical
space, performed decomposing of hierarchic systems of controlling
megalopolises heat supply. There is considered the process of
interaction between TGID-05 and SCADA-systems in the structure of a
single program soft- and hardware, given the characteristic of
SCADA-system WinCC. There is presented a functional scheme of TP ACS of
the highest level.

UDC 621.865.8. SHPAKOVA L.G. Realizing
Manipulator Coordination Control
System by Fuzzy-Logics Methods.

Modern economics requires an active development of information
technologies in production. One of the prior tasks of production is
using robots in industry. This permits to increase productivity, to
improve production quality and to free a man from heavy, dangerous and
monotonic labor. Consequently, operations connected with forming
principles and methods of controlling robots-manipulators possess a
high extent of urgency. In the article there is considered realization
of the system for controlling a robot-manipulator by fuzzy-logics
methods.

UDC 622.44:681.518.3. BREIDO I.V., SICHKARENKO A.V., SHPAKOV M.A.
Subsystem of Information Processing And Storing in System of Pre- and
Post-Accident Controlling Electric Equipment and Technological
Environment State.

There have been analyzed the reasons of emergency situations at the
objects dangerous for dust, gas and sudden outbursts. There is shown
the problem of defining the reasons of emergency situations occurring.
There has been suggested a method of reliable objective documented pre-
and post- accident controlling parameters of electric equipment and
technological environment similar to those of aviation “black boxes”.
There is shown the structure of the system on the whole and considered
in details the subsystem of information collecting and storing.

UDC 622.232.72.001.24-52. PARSHINA G.I., FESHIN B.N. Algorithms of
Valuating Knowledge Quality of Coal Mines Electric Engineering Services
Workers.

There has been revealed the necessity to valuate the quality of coal
mines electric engineering services workers training. There have bee
defined the main components of the knowledge quality valuating. There
have been defined the main fields of knowledge in the frames of which
there is formed the workers competence valuation. There have been
considered the principal training affects and methods. There has been
performed the analysis of knowledge valuation functions and developed
an algorithm of forming the workers competence general valuation.

UDC 622.0025:621.314.632. KRITSKI A.B.
System of Controlling
Frequency-Controlled Electric Drives in Multi-Unit Pump Station.

There is analyzed a system of controlling three-pump station with
frequency-controlled electric drive for maintaining preset pressure in
the system. There are listed the controlling functions realized by the
system, given a description of electric scheme of three-pump automated
station. There is given a short description of the controlling program
and a functional scheme of s pump station with three parallel operating
pumps. There is indicated a system-integrating role of information
graphic system TGID-05.

UDC 004.056. SATYBALDINA D.Zh. Analyzing
Information Systems
Vulnerability.

There is considered a methodology of analyzing automated control system
vulnerability with informatization objects. The approach presented is
based on methodologies of the common system of vulnerability valuation.
There is used an accessible mathematical apparatus. The algorithm of
vulnerability valuation consists of three metrics calculation: basic,
time and context. Using different metrics permits to classify the known
and new vulnerabilities for an organization and its environment.
Valuating different software and hardware platforms is one of the
stages of information risks valuation. That’s why the algorithm
described is the base of building an automated system of controlling
information risks.

UDC 621.316.36. SMAGULOVA K.K. Model
of Apparatus for Protecting from
Leakage Current in Direct Current Networks.

There has been made a review of the existing apparatuses for protection
from leakage current. There have bee suggested methods of revealing the
element with weakened isolation in the direct current networks,
presented the disadvantages of the existing apparatuses. There is shown
an imitation model of the control scheme suggested, carried out the
analysis of phase-sensitive scheme of leakage current control in direct
current networks. There are presented the results of modeling in the
form of oscillograms obtained with the help of software package
Electronics Workbench.

UDC 621.9-529. SIKHIMBAYEV M.R. Automated
Control of Holes Precision
Boring.

There are presented studies of the technological system parameters at
automated controlling the precision boring, particularly, the valuation
of the technological scheme stability. The studies suggested permit to
form a system of automated controlling the form precision and the holes
bored location. The suggested unit advantages are in decreasing the
errors of metal parts machining. Besides, there 2- 2.5 times decrease
the obtained parts form deflection when using such a unit, and as a
result there increase the holes precision boring.