«Ешкім кездейсоқ жақсы адам болмайды»
Платон
КУРАТОРҒА ЖАДНАМА
Кіші курс студенттерінің нәтижелі оқу қызметіне бейімделу
Студенттермен олардың ЖОО қалыптасу кезінде жақсы ойластырылып ұйымдастырылған жұмыс, көшет егінді дайындығы тәрізді өз ісінде шебердің қалыптасу ісінде көбірек елеулі жетістік әкелетіні күдік туғызбайды.
Жиі болатындай, жас, көпті көрмеген ұлдар мен қыздар мектептен басқа оқу ортасына түсіп, жаңа тәртіпке-тәуелсіз, қарама-қайшы уәждемемен тиімді түрде беймделе алмайды, жақсыға ұмтылуға қойып, кәсіби хабардардан алыс басымдық таңдайды.
Осыдан кешегі оқушылармен жұмыс жасағанда олардың ЖОО-да нәтижелі оқуына бейімделуге болысушылық та маңызды акцент жасау керек.
Осыдан көп сұрақтар туындайды: болусышылық деген не, оның тәжірибеклік мазмұны недеб не нәрседен тап, қай реттілікте орындау керек? Осындай шаралар комплексінде кім маңызды қамқорлық ауыртпалығын алмақ?
Осындай сұрақтарға жауап өз бетімен табылады, әріне ол кураторлар, өйткені олар студенттің өмірін толық қамти алады, сондықтан куратор кіші оқу буыны «ЖОО-ландыруда» жоғары табысқа жете алады деген сөз.
Әр куратор болған жағдайда аз шығында үлкен нәтиже әкелетін жұмыс әдістерін және тәсілдерін іздейді.
Тәжірибе бойынша осы бағытта тиімді қадам әр студент бойынша мәнді ақпарат жинау болып табылады.
Жинаудың ең еркін-табиғи әдісі сеніп тапсырылған әдісі ұжыммен бірінші танысудан кейін жазбаша сауалнама болып табылады.
Басында куратор өзін таныстырып, өзі туралы жалпы жоғары оқу орнының педагог тобының бір құрам бөлігі ретінде айтып, студенттерді ересек өмірге дайындауға сеніп тапсыратынын айтты. Сосын өзінің байланысу мәліметтерін береді. Қысқаша өзінің студент болғанда жеке тәжірибесін, кәсіби өсудің кезеңдері, оқу мекемесінің өмірімен байланысты адам биографияларының жарқын оқиғаларын айтады.
Қамқорлықтағы студенттерге ұйымдастыру ақпаратын береді (ол басылған түрде беріліп, куратормен таңдамалы түрде түсіндіріледі).
Сонымен қатар толық түсіндіруге келесі пункттер жатады:
Оқу объектері мен аудиториялар орналасуында қалай бейімделу керек;
Кестемен стендтар қайда орналасқан және одан қажетті ақпаратты қалай оқу керек;
Студенттерге арналған негізгі және жаңаратын ақпаратты бар стендтар қайда орналасқанын;
Оқу орнында (факультетте, кафедрада) қатысу режимі, есеп беру және бақылау қалай ұйымдастырылғаны жөнінде;
Оқу қызметінде жаңадан келген студенттер қандай қателік жасайтынын және оқу үдерісінің әр элементтеріне қандай қатынас білдіру керек екендігін айтады.
Толық айтпай-ақ (бұл кездесу ақырғы емес), себебі Сізден басқа тек қалған педагогтар ғана емес, сонымен жоғары курс студенттері де ақпаратты беретінін есте сақтау керек. Жоғары курс студенттері әдетте ұқыптылыққа талапты төмендететін ақпарат береді. Бірінші кездесуде осы жағдайды да айтып кету керек.
Ең соңында әрбір студентке бірінші курс студентінің сауалнамасын беріп, бір пунктті де қалдырмай толтырып, ата-ана бойынша ақпаратты толтыру керек:
Ата-ананың аты-жөні;
Ата-ананың қызметі және жұмыс орны;
Хабарласу мәліметтері (барлық телефондар, электрондық адрес, тұратын мекен-жайы).
Дамыл-дамыл, сесместр алдында жеке әр студенттің хабарласу мәліметтері, отбасы жағдайы, ата-ана бойынша және жұмысқа орналасу жөнінде мәлімет нақтырылады.
Толтырылған парақтар степлермен қыстырылып, бөлек мұқабада сақталады немесе мәліметтер куратордың жұмыс журналына көшіріледі.
Содан бері куратордың ақпараттық матрицасы болады, ол онымен:
Барлығын қолма-қол келе жатқан шаралар және өзгерген жоспар жөнінде хабарлауға;
Қарыз болған туралы немесе қосымша оқу жұмысында керек тігі жөнінде алдын ала айтуға;
Әр түрлі тапсырма және міндеттерге кандидатура таңдауға;
Топтық және жеке жұмыста дәлелдерді дұрыс тұжырымдауға;
Жеке тұлғаға педагогикалық әсер етудің тәсілдерін дәлме-дәл анықтау.
Дұрыс тағайындалған топ басшысы байланыс жоғалтқандарға ақпарат беруде, өзгеретін ақпаратты нақтыландыруда сенімді көмекші болады.
Келесі кездесулерде куратордың негізгі күштері екі мәселе шешуде топталады:
Қажетті ақпаратты студенттерге тез түсіндіріп, олардың түсінгенін және іске асыруы;
Оқу ғибадатының дамуына әрекеттестік жасау.
Бірінші мәселеде дайын бланк болу керек, оған кімге, қашан және не нәрсе айтылғаны жазылады (қажетті түрде – қолмен жазылып немесе басылған түрде, маңызды жағдайларда –бланкта қол астында)
Екінші мәселе- бұл кура тордың ең маңызды борышы болып табылады, оған студенттермен кездесу алдында мақсатты түрде дайындалу керек.
Бұл үшін ақпараииық-психологиялық әсер етуді ұйымдастыру үшін дайындыққа маңызды рөл бөлінеді. Бұл:
Үлгерім және келім бойынша ақпарат жинау (сонымен қатар кешігу):
Екі номинация бойынша ең озық және ең нашарды анықтау (ұқыптылық критериі бойынша);
Ағымды және қорытындылайтын нәтижелер болатын айтылатын сөздің тезистарын құрау.
Ақпаратты толық түсіндірген соң, куратор тыңдаушыларды құрылыстық қалыпқа келесі әдістермен бағыттайды:
Негативтан бастап, позитивпен аяқтайды;
Біреуге негативті баға беріп, жөнделуге нақты нұсқау келтіреді;
Қажетті ақпаратты үш рет қайталайды-толық, мысалдармен және қысқа түрде;
Оқу немесе ұқыптыларға күлгенді тоқтатып, бетін қайтарады;
Епті түрде кекетіп, селқос және бойкүйез адамдарға әзілдейді.
Бір-бір жарым айдың ішінде топ құрылған соң кішігірім тест-ойынды өткізу керек:
«Берілген парақтарға үш аты-жөнін топқа жазыңдар. Үстінен – өзінің, оның астында –барлауға баратын адамның аты-жөні, ал оның астында- барлауға бармайтын адамның аты-жөнін».
Егер жиналған парақтардың анализі жетекшілікте оқуға салқын қарайтын адамдармен болса немесе (одан жаманы) ұқыптыларға наразылық білдірілсе, біріншілерде немқұрайдылықты жан-жақты бейтараптандыру жұмыста, және екіншілердің авторитетін көтеруде тоғыстыру керек.
Көрсетілген қызметте кураторға ынталандыру және жазалау әдістерін қолдануға ұсынуға болады: арнайы жасалған карточкаларға ескертпе, сөгіс, қатты сөгіс, оқудан шығару жөнінде ресми ескерту, сонымен қатар алғыс хаттар, мақтау қағазы, ата-аналарға құрмет қағазын жіберу, естелік кәдесый беру, диплом, сый беру алдында басшылық алдында өтініш.
Әр тәрбиленуші үшін әсер етеіні ол-ұжым ішінде және ұжым арқылы. Мысал ретінде бұл ресурстың іске асырудың кейбір әдістерін келтіреміз.
Немқұрайдылық үшін (бұзушылық жасаған үшін) сөгілген студентті оның жолдастарының көзінше сұрақтарға жауап беруге-біріншіден оның хабардарлық жөнінде, қай пәндер және тақырыптардан қалғаны жөнінде, қанша қалу бар, өткен уақытта қанша жаман бағалары бар (қандай бұзушылық жасады, оның салдарынан не болды, не болу мүмкін). Соын оның өмірге деген көзқарасын, өзінің жасаған қателіктерін қалай ақтайтыны сұрайды. Сосын жолдастарынан осы ақтау бар ма екенін сұрайды. Ақырғы сұрақ: осындай сұрақтармен ақталатын адам өзін ересек деп санай алама деп сұрайды. Осы айтып куратор тыңдаушылардың зейінін соған белсенді түрде бағыттап, оқу немқұрайдылыққа ұжымдық жақтырмауды құрайды.
Барлықтың көзінше сұралған бойкүйез студентті келесі жолы ұжымға бетпен тұрғызып, қысқа түрде сол сұрақтарды сол ретпен сұрап, жаңа қояды: жаман жағдайлардың салдарының нәтижесінде,егер оның немқұрайдылығы жалғасса ол не нәрсеге үміттенетінін, қалай ересек өмірге түсетінін, нанға қалай ақша табатынын және кімнің ақшасына өмір сүретінін сұрайды. Эмоционалды түрде әсер жасау үшін куратор «немқұрайдылық», «бойкүйездік» сөздерін жарқын контекстік синонимдермен алмастырады. Мысалы, бостық, тұңғиыққа түсу, негізсіздік, инфантилизм, дүмбілездік, дилетантизм, балабақша логикасы, жабайылық, өзін жоғары көтерушілік және т.б.
Келесі жолы бойкүйез көтерілмейді, бірақ ұжым мүшелеріне сұрақтар қоюға ұсынылады: қаншалықты студент үмітсіз, кім осы жасаған әрекеттер қайталанбай, одан сайын жаман болмайтынына сөз бере алады, ертенінде одан Қазақстан ие бола алатынына сенгенін сұрайды. Талқылаудың соңында ұжым жауабының фарианттары шығарылады: жазаға тарту; қысқа мерзімге сол бойкүйезге ұқыптыны бекітіп беру; оқу күнделігін жасап, жауапты мұғалімге сол қарыз өтеу күнтізбе жоспары ұсынылып, оның атына арыз жазылып, қол қойылып, екеуіне де өзіне міндеттеме алынады. Кездесу кезінде психологиялық маңыздылықты көтеру үшін ресми хаттама жүргізіледі.
Оқу үдерісіне жарысу элементтерін кіргізу өте нәтижелі болып келеді. Ол үшін қорытындылау кезінде ұқыптылық рейтингі айиылады (басында-ең нашар, сосын ең озық нәтиже айтылады). Рейтинг есептеудің ең оңай әдісі- барлық бағаларды әр қалудан (- 5), кешігуден (-2) және әр жазалау үшін (-10) баллдар алынып, барлығы жинақталады. Бірінші орындар сыйлықпен немесе ауызша ынталандырылып, мадақтайды.
Әр кездесуді жақсы көңіл-күймен аяқтау керек екендігін есте сақтау керек, кездесуді оқу және қоғамдық өмірдің озаттарын марапаттаумен аяқтап, олар болашақта алысқа баратынын және адамгершілік- іскерлік қасиеттері жөнінде айтылады, туған күн иелерін құттықтайды.
Кәсіпкерліктің ең маңыздысы АЛДЫН АЛУ болғанымен, куратор оқуға суық қарайтындарды ең басынан байқау керек.
Сонымен қатар бойкүйезді студенттер қатарында қалдыруға тырыспау керек: статистика бойынша осындай студенттер жауапкершіліктен әр әдістермен қашатыны мәлім. Осында ұжымдық кездесулермен ғана шектелу керек.
Осылайша, алдын ала өткізілген жиналыстар, мекен жай ақпараттың өңдеу және айтуы, сонымен қатар оқуға мақсатты әрекеттестік жасау қазіргі таңда кіші курс студенттерінің нәтижелі кәсіби білім алуға тиімді бейімделудің маңызды кепілгері болады.