2022-2024 жылдарға арналған жас ғалымдарды мемлекеттік бюджеттік қаржыландыру жобалары бойынша ақпарат

Бота Маханова

АР13067779 «Көмірлердегі жарылғыш вулканизм өнімдерін анықтау мақсатында Қарағанды ​​көмір бассейнінің шөгінділерінің минералогиялық және геохимиялық ерекшеліктерін зерттеу» ғ.ж. Копобаева А.Н.

Өзектілігі

Бүкіл әлемде энергетикалық сала қажеттіліктерінің жылдам өсуіне байланысты көмір және оның жану өнімдері, соның ішінде СЖЭ үшін әлеуетті қоспа элементтері әлеуетті нысана болуы мүмкін. Дегенмен, көмірдегі қоспа элементтерді өнеркәсіптік пайдалануды байыту механизмдері мен экономикалық бағалау әлі де түсініксіз. Сондықтан, осы шекті элементтердің шығу тегін, байыту тетіктерін және өнеркәсіптік пайдалану құндылығын түсінудің жоғары стратегиялық маңызы бар. Литий тәрізді сирек жер элементтері, сондай-ақ иттрий жаңартылатын энергия көздерінде, ақпараттық технологияларда, аэроғарыш өнеркәсібінде және басқа да дамып келе жатқан стратегиялық салаларда маңызды стратегиялық орындарға ие. Шымтезек жинақталуы кезінде және метаморфизмнің әртүрлі кезеңдерінде көмірлер қоспа элементтерімен, соның ішінде СЖЭ-мен айтарлықтай байытылады, бұл элементтер жану процесінде олардың төмен ұшпалығына байланысты көп мөлшерде күлде қалады.

Қарағанды ​​көмір бассейні Орталық Қазақстан мен оған іргелес облыстар үшін энергия ресурстарының негізгі көзі және республикадағы ең ірісі болып табылады. Көмірлердегі микроэлементтердің қоршаған ортаға әсері үшін ғана емес, сонымен қатар шекті элементтердің әлеуетті көзі ретіндегі маңыздылығын мойындау өсуде. Қарағанды ​​көмір бассейнінің көмірлеріндегі қоспа-элементтер өткен ғасырда геологиялық барлау кезінде элементтердің шектеулі санын жартылай сандық талдау үшін оптикалық спектрографтың көмегімен зерттелді. Сондықтан қазіргі уақытта көмірдегі қоспа-элементтердің таралу заңдылықтары туралы ақпаратты неғұрлым толық қамтуды қамтамасыз ететін сынамалардың көбірек санын кешенді талдау қажеттілігі туындайды. Осы зерттеу үшін қосымша ынталандыру соңғы онжылдықтарда көптеген елдерде көмір кен орындарымен байланысты Ge, Li, Sc, лантанидтер және басқа да маңызды металдардың көптеген кен орындарының ашылғандығы болып табылады.

Бұл жоба қазіргі заманғы аналитикалық деректер негізінде Қарағанды ​​көмір бассейнінің көмірлерінің геохимиялық және минералогиялық сипаттамаларын бағалауға бағытталған; жинақталу сипатын зерттеу, көмірдегі қоспа-элементтерінің ықтимал көздерін анықтау.

Бұл жұмыстың өзектілігі зерттеу жұмысы көмірдегі қоспа-элементтердің жиналуына әсер ететін геологиялық факторларды анықтауға және сәйкестендіруге бағытталған. Жұмыста қазіргі заманғы әдістермен (ICP-MS, ICP-OES, СЭM) алынған мәліметтерді талдау, сондай-ақ оларды өңдеу және интерпретациялау негізінде Қарағанды ​​бассейнінің геохимиясы мен минералогиясы бойынша жаңа деректер ұсынылған.

Мақсаты

Жобаның мақсаты – карбон көмірлеріндегі пирокластиктердің минералогиялық және геохимиялық ерекшеліктерін зерттеу және сирек металдар көзі ретіндегі сирек металдардың құрамына пирокластиктердің әсерін бағалау.

Күтілетін және қол жеткізілген нәтижелер:

Жобаны жүзеге асырушылар А.Амангелдіқызы мен Г.Блялова Ресейдің Владивосток қаласына жұмыс сапары барысында Ресей Ғылым академиясы Қиыр Шығыс филиалының Қиыр Шығыс геологиялық институтының Федералдық мемлекеттік бюджеттік ғылым мекемесінде (РҒА ҚШБ ҚШГИ) болып, микроэлементтердің мазмұнын анықтау, сондай-ақ Қарағанды ​​көмір бассейнінің к7 қабатының көмірлеріндегі СЖЭ-нің морфологиясы мен формаларын зерттеу бойынша ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізді.

1-сурет – жобаның жауапты орындаушысы Амангелдіқызы Алтынай РҒА ҚШБ ҚШГИ-ге жұмыс сапары барысында, Владивосток қ.

 

2022 — 2023 жылдарға (желтоқсанға дейін) жоба кезеңдерін іске асыру барысында келесі ғылыми нәтижелер алынды:

— көмірдің минералдық-геохимиялық талдауынан тұратын қазіргі заманғы кешенді тәсілді қолдана отырып, көмірдің 120 сынамасында және көмір мен саз қабаттарының түйіспелерінде (бұдан әрі-СҚ) микроэлементтердің кең спектрі және қазіргі уақытта әзірленіп жатқан және зерттеуге қолжетімді к7 қабатының ГП 50 сынамасы зерттелді, сондай-ақ сканерлеуші электрондық микроскопта 13 сынама зерттелді.

Аналитикалық сканерлеуші электронды микроскопияны жүргізу кезінде энергия дисперсиялық рентгендік спектроскопиямен бірге олармен тікелей байланыста болатын саз қабаттарының жанында орналасқан көмірде цирконийдің едәуір жиналуы анықталды (2-сурет).

2-сурет  ̶  Көмір сынамаларындағы циркон дәндері (а, b) сазды қабаттарда (с)

 

Зерттеу тобы:

  1. Копобаева Айман Ныгметовна (25.05.1987 г.) – ғылыми жетекші, PhD, ПҚКБ кафедрасы доцентінің м.а.. Scopus Author ID: 57208583785, ResearcherID: X-7308-2018, ORCID: 0000-0002-0601-9365. (Зерттеудің ұтымды бағытын таңдау мен негіздеуге, геохимиялық деректерді талдау мен түсіндіруге, петрохимиялық материалдарды, геологиялық деректерді бағалауға қатысады).
  2. Амангельдіқызы Алтынай (25.10.1991 г.) – жауапты орындаушы, PhD, ПҚКБ кафедрасының аға оқытушысы. Scopus Author ID: 57208573495, Researcher ID: E-4878-2018, ORCID: 0000-0002-6665-8804. (Атқаратын функциялары: зертханалық, микроскопиялық зерттеулерді ұйымдастыру және жүргізу, деректерді талдау, зерттеу нәтижелері бойынша жарияланымдарды дайындау. Қатысу жобаны орындаудың барлық мерзіміне болжанады).
  3. Соктоев Булат Ринчинович (26.08.1990) – орындаушы, г-м.ғ.к., ТПУ ҒИ доценті (Ресей). Scopus Author ID: – 56646525800, Researcher ID: AAG-6805-2020, ORCID: 0000-0002-4102-4282. (Атқаратын функциялары: жоба нәтижелері бойынша жарияланымдарды дайындау, аналитикалық зерттеулердің нәтижелерін талдау және өңдеу, геохимиялық деректерді түсіндіру).
  4. Асқарова Назым Сражадинқызы (07.06.1990) – орындаушы, PhD, ПҚКБ кафедрасының оқытушысы. Scopus Author ID: 57208580562, ORCID: 0000-0002-2103-6198, Researcher ID: X-7261-2018. (Атқаратын функциялары: геологиялық және тектоникалық карталарды құрастыру және деректерді талдау, жоба нәтижелері бойынша жарияланымдарды дайындау бойынша компьютерлік жұмыстарды жүргізу. Қатысу жобаны орындаудың барлық мерзіміне болжанады.).
  5. Блялова Гулим Галымжановна (13.04.1991) – орындаушы, т.ғ.м., ПҚКБ каф. ГРД-21 тобының докторанты. Scopus Author ID:  57431098000, Researcher ID:  ГВВ-7603-2022, ORCID: 0000-0001-8801-8683 (Атқаратын функциялары: геологиялық карталарды, қималарды жасау; Компьютерлік жұмыстарды орындау; деректерді жинау және түсіндіру; зерттеу тақырыбы бойынша жарияланымдарды дайындау. Қатысу жобаны орындаудың барлық мерзіміне болжанады).
  6. Жұмағұлов Санаби Ермекұлы (12.02.1994) –  орындаушы, ПҚКБ каф. ГРМ-22-2 тобының магистранты. (Атқаратын функциялары: минералогиялық, геохимиялық деректерді өңдеу, жоба нәтижелері бойынша жарияланымдарды дайындау, жоба нәтижелері бойынша жарияланымдарды дайындау. Қатысу жобаны орындаудың барлық мерзіміне болжанады).
  7. Бакыт Әйгерім (02.03.1998 г.) – орындаушы, т.ғ.м, «Geotek». Research ID ТОО геологы: ABF-3573-2021, ORCID: 0000-0003-0661-310X. (Атқаратын функциялары: геохимиялық деректерді компьютерлік өңдеу, петрохимиялық модульдерді құру және оларды түсіндіру. Қатысу жобаны орындаудың барлық мерзіміне болжанады).
  8. Казтаев Ермұрат Муратович (11.03.1999 г.) – орындаушы, м.т.н., «Kazakhmys Barlau». Researcher ID: AEZ-7901-2022 ЖШС геологы, ORCID: 0000-0002-9725-270. (Атқаратын функциялары: графиктер мен диаграммаларды салу, математикалық есептеулер, геологиялық карталарды, қималарды жасау; компьютерлік жұмыстарды орындау. Қатысу жобаны орындаудың барлық мерзіміне болжанады).

        2023 жылғы жарияланымдар тізімі:

Жобаны орындау барысында-КОКСОН базасына кіретін журналдарда 2 мақала жарияланды, 2 қорғау құжаты (СИС)алынды:

—     Kopobayeva A.N., Amangeldykyzy A., Askarova N.S., Blyalova G.G. «Study of the distribution of impurity elements in coals and clay layers of the karaganda coal basin», Труды Университета, № 3, 2023. — С. 151-156;
  • Amangeldikyzy A., Kopobayeva A.N., Blyalova G.G., Askarova N.S. Geochemical Speciation of Coals in the Karaganda Coal Basin. Горный Журнал Казахстан, №7, 2023 с.15-20;
  • Амангелдіқызы А., Копобаева А.Н., Блялова Г.Г., Асқарова Н.С. № 37740 от 1.07.2023 г.;
  • Амангелдіқызы А., Копобаева А.Н., Блялова Г.Г., Асқарова Н.С. № 37592 от 29.06.2023 г.

Ақпаратты жаңарту күні 24.01.2024 ж.

Без рубрики